Aktivizmi
[Pjesë e prerë nga video-intervista: intervistuesja e pyet të intervistuarën për periudhën e jetës së saj si aktiviste.]
Zahrije Podrimqaku: N’shkollë t’mesme kur kam shku me domethanë, me shoqëri, me shoqe dhe shokë kemi pasë afërsi, e kemi respektu njoni-tjetrin. Domethanë edhe osht’ ndëgju fjala e njoni-tjetrit, e kemi perkrahë dhe kemi qenë ma t’lidhun ma shumë se sot që janë nxanësit.
Kaltrina Krasniqi: Ku keni shku n’shkollë t’mesme?
Zahrije Podrimqaku: N’gjimnaz.
Kaltrina Krasniqi: N’cilin qytet? N’cilin vend?
Zahrije Podrimqaku: Në Drenas, ktu në Drenas shkollën e mesme e kam kry, po perveç shkollës une kom pasë edhe angazhime për familjen, se kom qenë fëmija ma i madh, baba m’ka punu n’këtë ndërmarrjen, t’Zagrebit që u thirrke… e Zagrebit atëherë. Domethanë ka pas punë n’terren, nëpër qytete t’ndryshme, gjithmonë gati ka qenë larg shpie, n’fund tani kur ka ardhë n’Obiliq. Mirëpo, me angazhime t’shpisë edhe me arkën e shpisë, me ekonominë e shpisë jom marrë qysh prej klases t’gjashtë fillore.
Pra, gjatë shkollës t’mesme kam marrë pjesë n’protestë, atëherë u solidarizojshëm me minatorët e Trepçës. Me 20 shkurt 1989, unë kam qenë nxanëse e vitit t’tretë, t’katërt, m’kujtohet dhe kam qenë pjesë e atyre protestave. Në ’89-tën, me 20 shkurt ‘89 ka qenë protesta e minatorëve, minatorët kur kanë hy n’zgafellë, ne jemi solidarizu me ta dhe une kam qenë pjesë e atyne protestave. Gjithashtu, kam qenë pjesë e protestave qe kanë ndodh me 31 janar të vitit 1990 në Drenas, ktu te hekurudha ku jonë vrarë tre veta dhe rreth 26 veta, sa m’kujtohet, kanë qenë t’plagosun n’atë kohë. Veprimtarinë time, për shembull edhe angazhimin tim atëherë, për herë t’parë n’vitet ‘90-ta jam kyçur në Forumin e Gruas të Lidhjes Demokratike. Si kryetare e gruas jam zgjedh, atëhere n’atë kohë ku osht’ mbajtë mbledhja n’familjen e Hysen Elshanit, afër aty ku e kemi pasë, se atëherë vetëm nëpër familje i majshim mbledhjet, takimet ose n’shkolla qe ishin të lira që i kishim mundësitë.
Në aktivitetet e mia politike, përveç protestave, që kam qenë pjesë e protestave si nxanëse, kam fillu n’vitet e ‘90-ta, e thashë aty. E ceka ma herët kur ka qenë kryetare e Forumit të Gruas, Vahide Ibrixhi, profesoreshë e gjuhës shqipe… edhe ajo ka ardhë ka pytë, se çdo fshat ku e ka kriju kryesinë ose për shembull n’çdo nëndegë ka pytë njiherë mirë për familjet për m’i angazhu vajzat t’cilat vijnë prej familjeve t’mdhaja, vajza që janë t’sjellshme që janë punëtore. Edhe kur ka pytë n’lagjen time, kojshitë e kanë drejtu te une edhe kanë thonë, “Nëse don punëtore, edhe për me punu, edhe vajze e sjellshme,” thotë, ”osht’ nji Zahrija ktu”. I tregojnë me emër edhe profesoresha Vahide ka ardhë drejtpërsëdrejti në familjen time, te baba im. Erdhë te unë, e unë i thashë, “Pa e pytë babën, nuk muj”. Tani ka ardhë mrena në familje në mbramje e ka pytë babin, i ka thonë, “Ti duhesh me ma jap vajzën tane, se m’kanë folë fjalë t’mira për vajzën tane. Edhe gjithku kam pytë rrethin ktu, une jam e intersume me angazhu do t’thotë n’aktivitete politike”. Që atëherë, u qujtë Lëvizje Demokratike, domethanë ishin t’gjithë populli, ishin n’përkrahje të kësaj lëvizje. Edhe baba jem i tha, “Une,” tha, “Zahrijen, kjo tash e ka kry shkollën e mesme osht’ regjistru në fakultet n’Pejë. Po, une nuk pata mundësi për me çu me shkollu, për shkak të situates se tash studentat…” N’atë kohë kanë qenë n’podrume, ku i majshin nëpër shpija që i majshin. “Edhe situata osht’ e atillë edhe larg udhëtimi jem, familje kallabllak, kam obligime për vëllezërit për me ia ndërtu shtëpiat”.
Baba jem ka qenë ma i madhi n’familje edhe u dashtë me kontribu për familjen e vet, t’gjithëve vëllazërve si vet me ia bo shpiat. Edhe pse na dulëm n’Drenas n’atë kohë dhe financimin edhe ekonominë ka investu deri sa gjithë vëllazërve ju ka ndërtu shtëpiat, krejt. Edhe tha, “Unë nuk e pengoj, unë brengosem për shkollën e mesme, po për aktivitet une nuk e pengoj, vet le ta matë veten. Njo, le ta dinë se për me kontribu për popull osht’ mirë, po osht’ edhe rrezik. Le te matë vetën se a ka mundësi, kjo o vajze e re, munet m’u burgos. Nëse mund e banë dajakun.” Baba jem atëherë thojke, “Ej policisë, burgun, munet me vdekë, besa, besa nëse metë si vajzë e re për kontributin që e jep, i bjen me hi nëpër familje e nëpër fshatëra.” Tha, “Munet me mbetë edhe pa martu se mentaliteti osht’ i ulët i popullit. Se angazhimi i saj, se kjo osht’ shumë punëtore dhe angazhimi i saj e bon… le t’i matë këto. Kam qef dhe deshirë m’i japë afat.” Tha, ”A mund i përballon ktyne, atëherë t’a jep përgjigjen”. Dhe une t’nesërmen shkova n’zyre te profesoresha edhe i thashë se une jam e gatshme m’u aktivizu n’aktivitet politik për me kontribu për popullin tim, pasi edhe prindi m’ka dhanë leje.
Kaltrina Krasniqi: Çfarë lloj aktiviteti ka qenë ai?
Zahrije Podrimqaku: Aktiviteti atëherë ka qenë nji aktvitet i gjerë, që ka pasë shumë rëndësi për venin tonë. Une pasi u majt mbledhja, domethanë i tubova vajzat çka ishin t’shkollume t’moshës time edhe ma t’vjetra, t’gjitha. Edhe prej aty unë, domethanë, nga njerëzit u përkraha, që ato m’zgjedhën mu kryetare t’gruas t’atëherë të Lëvizjes Demokratike. Dhe ne kemi majtë mbledhje t’rregullta me gra nëpër lagje, nëpër oda, kemi shfrytëzu dasmat n’atë kohë. Edhe kryesisht kanë qenë atëhere n’rend t’parë, e kemi bërë regjistrimin atëherë t’popullatës n’fshat, n’Çikatovë të Re, ku unë kam qenë kryetare e Forumit të Gruas për gra në atë kohë, vitet e ‘90-ta. E kemi ditë gjendjen atëherë t’saktë, sa banorë i ka fshati, sa jonë gra, sa jonë burra, sa fmi. Domethanë, e kemi bo regjistrimin e gjithë djemve n’atë kohë, sa meshkuj jonë ushtarë, për shkak se Serbia djemtë ushtarë n’atë kohë dihet që i vritke n’forma të ndryshme. Edhe i fajsojke vet se thojke, “Jo, ka bo vetëvrasje,” “jo ashtu, jo kështu”, dhe t’gjithë t’rijtë i kthejke n’arkivole.
Kryesisht te na ka pasë raste t’shumta n’atë kohë n’Drenicë edhe ky rast, tani kemi majtë takime me qytetarët, kemi bo propagandë, që asnjë familje mos t’a çojë djalin ushtarë ma. Kemi mbajtë mbledhje edhe me gra, edhe i kemi këshillu gratë dhe çikat që mos t’bajnë martesa t’reja, mos t’bahen martesa e vajzave pa dëshirën e tyne, edhe ecjen e zakoneve prapanike n’atë kohe te vajzat, te gratë. N’raste kur u martojshin, per shembull, mos me ba kerkesa që me e damtu familjen ekonomikisht, mos me ble ari, qysh kanë ble ktyneherë, ose me kriju pajën, qejzin që e punojshin vajzat. Domethanë, derisa nji nuse u merrke, gati u dobësojke ekonomikisht nji familje, u dobësojke kur e merrke ni nuse. E ne atëherë, n’çdo takim që e kemi ba, edhe me gratë edhe me vajzat i kemi këshillu që ato mos t’kerkojnë qe t’blejnë ari. Mjafton nji rreth, nji zingjir, nji parë vathë, e jo me ble ari qysh kanë ble n’kohët e mahershme. Ecja e zakoneve prapanike te veshjet, për shembull, te nuset, mos me marrë nusja dorën, se s’janë ato zakone tona, jonë zakone kur ka sundu turku këtu në Kosovë. Mos me ble dimia dymbdhetë metra ma, qysh i kanë ble kah dymdhetë metra dimitë, e jelek t’arit, e zingjirë, e dy metra qystek, që i thojshin n’atë kohë. Qe une edhe i kom harru edhe tash domethanë, për t’gjitha këto ne me qytetarët kemi punu rresht që t’përmisohen ata, edhe të shkojnë nji jetë ma përparimtare.
Kaltrina Krasniqi: A i kanë pranu njerëzit këto?
Zahrije Podrimqaku: Po, i kanë pranu. N’kohën kur unë kam qenë kryetare e Forumit të Gruas në fshatin tim, nëndegë ka qenë profesoresha Vahide Ibrixhi edhe në nivel qendror ka qenë Flora Brovina, kryetare e Lëvizjes Demokratike për gratë n’atë kohë. Bile nji ditë, se disa dokumentacione m’kanë shpëtu nga lufta edhe e kisha nji proces-verbal, kur në ‘91-shën ia kom organizu doktoreshës Flora Brovina, nji takim. I kemi shfrytëzu edhe ditët e grave atëherë, domethanë, ditët e grave kur i marshim nuset që u bajshin dasmat të haneve, na i shfrytëzojshim ditët e grave. Aty i gjejshim gratë, aty i gjejshim edhe vajzat për me ju folë, për të gjitha, për shkollimin e vajzave.
Une kom ndihmu shumë vajza n’shkollim n’atë kohë kur prindët e vet i kanë nalë. Kemi pajtu familjet, ngatërresat, i kemi këshillu gratë që mos t’bahen shkakëtare këto, se gruja rolin ma t’madh n’familje, osht’ shtyllë e shpisë. Edhe mund ta lunë nji rol shumë t’rëndësishëm që mos t’bahen ngatërresat, n’atë kohë sa të hiqen ngatërresat, t’eleminohen ngatërresat. Mos me ardhe deri te vëlla-vrasja, ka pasë edhe vëlla-vrasje shumë atëherë. Tani u bojshin hakmarrjet mes familjeve, nëse vijke nji situatë e tillë tani familja familjen e hakmarrin për këto. Për këto kemi punu shume n’këtë drejtim. Une vet kam pasë rast nëpër oda që kom pajtu shumë familje, m’kanë përkrahë fshati edhe gratë edhe burrat, m’kanë përkrahë shumë.
Kaltrina Krasniqi: Çka zakonisht ishin problemet?
Zahrije Podrimqaku: Po, problemet, jo për mexha [kufiri i tokave] jo për gjana tjera, për pronat zakonisht. Për pronat ma s’shumti ka pasë, ose për vajza, ose nësë kishin probleme vajzat n’familje t’burrit edhe këtu vijke n’kontest edhe n’problem n’familje mes miqasisë. Edhe për këto ka pasë ni randësi shumë t’madhe që femnat me lujtë rolin e vet si shtyllë e shpisë. Domethanë si organizatore e familjes që të krijojë n’familje nji jetë ma t’mirë dhe t’i rritë fminë edhe vajzat edhe djemtë, me nji edukatë më t’mirë që t’eliminohen gjanat e vjetra që kanë qenë përpara n’familjet shqiptare.
Kaltrina Krasniqi: A e keni pasë problem, me pasë me zhvillu atë aktivitet politik? LDK-ja n’atë kohë ka qenë organizatë ilegale?
Zahrije Podrimqaku: Po, ka qenë problem, për shkak se policia, me bo me hasë n’polici t’arrestojke edhe t’merrke n’bisedë informative. Besa, besa, ka pasë edhe malltretime fizike, krejt. Pastaj, krahas aktivitetit n’këtë lëvizje ma vonë jom zgjedhë edhe n’kryesinë e degës n’Drenas, për hir t’aktivitetit tem. Ku në ’92-tën unë kam edhe një mirënjohje aty që muj t’ua tregoj. Edhe n’atë kohë jom shpërbly me nji mirënjohje, kam qenë aktivistja ma e devotshme. Domethanë, kam qenë punëtore edhe e kam ba nji aktivitet t’parreshtun, t’pandalun gjithmonë n’fshatin ku kom jetu, ktu n’Çikatovë të Re ku thirret sot Drenasi Tre.
Krahas kësaj, Këshilli për Mbrojtjen e të Drejtave e ka dëgju zanin tim edhe që jam aktive, kur e marr punën, e marr me përgjegjësi. Ka ardhë n’familjen time Shaban Shala, që sot osht’ i vdekur, m’vjen keq që shkoi shumë herët nga jeta. Ne kemi punu bashkë n’atë kohë edhe m’ka angazhu në Këshilli për Mbrojtjen e të Drejtave. Edhe në Këshill për Mbrojtjen e të Drejtave, edhe aty fillimisht jom angazhu si bashkëpunëtore e Këshillit. Pastaj, me punën time kam arritë që shumë shpejt t’jam n’kryesinë e Këshillit në Drenas, ku n’atë kohë ka qenë Agim Vrallaku, kryetar i Këshillit. Domethanë, Shaban Shala ka qenë nënkryetar, ka pasë veprimtarë tjerë, Gëzim Sheshani, ka qenë Ibrahim Hajdari, ka qenë…
Këshilli ka pasë veprimtarinë e vetë në t’gjitha fshatërat, edhe në t’gjitha fshatërat i ka pasë aktivistët e vet. Mos qoftë dy, qoftë tre, n’bazë të fshatit qysh ka qenë, ma i madh. Se atëherë ka qenë nji reperesion i madh n’popullatën shqiptare, kryesisht n’Drenicë, ku u malltretojshin familjet, bastiseshin. Neve [na] osht’ dashtë me shku n’çdo familje edhe me marrë deklaratën, me fotografu rastin nesë ka qenë i malltretumë edhe meniherë me dhanë… domethanë me dhanë intervistë n’Prishtinë, m’i informu edhe organet e Këshillit, njëkohësisht edhe Komisionin për Informin t’Lëvizjes Demokratike n’atë kohë.
Kaltrina Krasniqi: A ka qenë për juve, gjatë kësaj periudhe keni qenë shumë e re, a ishte problematike për juve me u marrë me ketë aktivitetit?
Zahrije Podrimqaku: Po, ka qenë problematike, për shkak se une kam qenë vajzë e re edhe n’atë kohë t’pakta vajza kanë qenë, na edhe pse kur u kriju Kryesia, për shembull, u angazhunë shumë vajza aty në Kryesi. Edhe unë isha kryetare e asaj Kryesie, mirëpo dalë ngadalë secila e lajke punën edhe u elminiojshin femrat, jo u martojshin, jo e shihshin si punë t’vështire, jo… mirëpo, unë s’kam ditë me heqë [dorë] se unë e kam marrë me përgjegjësi edhe e kam dashtë, shkurtë, punën, aktivitetin. Për me dhanë kontributin për popullin tim kam dashtë shumë, edhe gjitha sfidave që i kom pasë edhe telashet edhe poblemet si vajzë e re atëherë, domethanë, nuk kanë mujtë m’u m’ndalë as me m’zhgënjy prej aktivietit tim.
Jeta n’Drenicë, n’gjithë popullatën gjendja ekonomike ka qenë e varfun. Përgjithësisht, muj t’thomë që ka qenë e vafun, se papunësia ka qenë e madhe. Domethanë, njerëzit u largunë prej punës t’gjithë kanë qenë, Fabrika Feronikli, Fabrika e Zogjëve këtu, Fabrika e Rrobaqepësisë. Domethanë “Kluzi”, n’atë kohë që ka qenë, punëtorët e “OP-Drenicës”, që u thirrke n’atë kohë, dhe t’gjithë njerëzit atëherë jonë mbajtë prej… kanë pasë ndihmë prej shoqatës “Nëna Tereza”, n’atë kohë që jonë ndihmu. Ka pasë ndihma solidare prej mërgimtarëve jashtë që kanë çu edhe mjete, kanë çu edhe mall, se n’atë kohë, tash për shembull mund t’a cek, na edhe Spitalin e Gjinekologjisë, edhe pse tek ne ka qenë shumicën e kohës, kanë qenë shqiptarë, vonë kanë ardh masat e dhunshme n’spital. Por m’kujtohet kur ajo kohë, nëpër… që njerëzt qe kanë pasë firma, ndërmarrje, kanë ndihmu shumë, firmat private, ku ne i grumbullojshim, ku nëpër spital kena grumbullu deterxhent, papuçe, rroba për gra qe lindin n’spital. Aty kemi marrë mjete që kemi ble barnat edhe kemi ndihmu spitalin n’atë kohë drejtpërdrejtë si Forum i Gruas. Bile edhe gruja e doktor Ibrahim Rugovës, qëtë vajzën e vogël që osht’ sot deputete, n’atë kohë e ka lind n’Drenas.
E populli kështu ma shumë jonë merrë me bujqësi, se njerëzit t’gjithë u largunë nga puna. Ne kemi bërë edhe regjistrimin e njerëzve që jonë largu nga puna n’atë kohë. Arsimin osht’ dashtë me e mbajtë me vetfinancim, se unë kam qenë pjesë, domethanë, kam qenë e angazhume edhe në Këshill Komunal për Financim, ku i kom grumbullu edhe pagat e punëtorëve të arsimit n’atë kohë.
Po malltretimet këtu kanë qenë të mëdhaja, për shkak se ka qenë nji represion i policisë serbe ma i madh n’Drenicë. Për shkak se Drenica edhe n’lufta t’maherëshme njihet si trevë që nuk e ka përballu, domthanë, nënshtrimin. Nuk osht’… nji popull që nuk i osht’ nënshtru armikut kurrë, edhe për ketë rast, Serbia gjithmonë e ka pasë n’sy mas shumti, e ka pasë Drenicën. Edhe ju ka frigu, shkurtë, muj me thanë ma së shumti Drenicës n’atë kohë. Na, në Këshill n’atë kohë, osht’ bo nji punë e madhe. Ka qenë nji rast kur grupet guerile, domethanë, t’ushtrisë, qe e kanë bo sulmin, këtu te hekurudha, ku janë vra policët n’atë kohë, m’kujtohet dikun rreth orës 10 e 30 ka qenë, natën.
Kaltrina Krasniqi: Data?
Zahrije Podrimqaku: Data, ora, edhe tash t’tregoj me datë se kom fillu, se ka shku kohë e … Rasti i parë, për shembull, që osht’ bo sulmi, osht’ bo me 27 shtator ‘92-tën te stacioni i autobusave, ku aty jonë vra, a jonë vra, a jonë plagosë. Nji polic osht’ vra, njo osht’ plagosë nuk m’kujtohet mirë rasti, edhe me ketë rast policia meniherë ka marrë aksionin e vet ku i ka bastisë familjet në Çikatovë të Re, n’Krajkovë, me rradhë edhe ka malltretu shumë njerëz n’atë kohë. Edhe angazhimi u dashke shumë i madh, se u dashke me shku m’i marrë, përveç informatës, me fotografu personin, me ba fotografitë edhe m’i dorëzu t’gjitha në Këshill për Mbrojtjen e të Drejtave, ku n’atë kohë kryetar i Këshilit ka qenë Adem Demaçi. Edhe anëtarë tjerë t’kryesisë kanë qenë edhe Shaban Shala, ka qenë anëtar i kryesisë n’atë kohë në Këshillin Qendror. Ka qenë Sami Kurteshi, ka qenë Shukrije Gashi, prej femnave, që me Shukrijen kemi pasë shumë, shumë nji bashkëpunim t’mirë.
Edhe kështu që, kemi kriju nji dosje na atëhere. Çdo delagacion që vijke edhe e ka vizitu Këshillin, ne kemi pasë materiale edhe kemi pasë fotografi t’rasteve që kanë ndodh, që ka pasë rrahje dhe malltretime fizike t’shpeshta t’familjarëve nëpër familje n’atë kohë që u bastisshin për armë. Familjet, qoftë kur ndëgjojshin se dikush prej familjes tyne osht’ angazhu, qoftë n’Ilegalitet, domethanë, të vemprimtarisë për t’kontribu për popullin e vet, i kanë ra në gjurmë. I kanë pasë edhe njerzit e vet, dihet, se edhe tek ne ka qenë i vështirë aktiviteti se s’ke qenë e pranume n’tana familjet. Nuk t’kanë pranu tana familjet, jo me strehu materialin, e jo… unë vet si veprimtare osht’ dashtë krejt materialin e Këshillit me majtë edhe të Këshillit për Financim edhe të Këshillit për Mbrojtje të Drejtave, o dashtë me mbajtë n’familjen time edhe me strehu.
Rasti i sulmit t’dytë në Drenas, mas sulmit të ‘92-tës, ka qenë me 23 maj të vitit 1993, te hekurudha. Ku me ketë rast, që ka ndodhë rreth orës 22 e 30, natën, meniherë i kemi ndëgju krismat edhe kanë ardhë forcat policore prej… edhe prej Mitrovice edhe prej Prishtine. Edhe jonë mushë forcat policore, dikun 1500 policë n’atë kohë kanë qenë. Çdo qytetar, që jonë hasë n’ta, që nuk e kanë ditë rastin çka ka ndodhë, atëherë n’atë kohë, osht’ malltretu, osht’ shtre për toke, i shkelshin me kamë qytetarët, se u dashke… unë meniherë e kom percjellë rastin, meniherë kur ka ndodhë rasti n’atë kohë, ky rast ka qenë shumë rast i ranë, edhe e kom informu bacën Adem. E kom informu n’atë kohë Fehmi Aganin, ka qenë anëtar i kryesisë, Xhemail Mustafa ka qenë anëtar i komisionit. Kur ndodhke rasti, vetëm e vetëm për m’u ndëgju edhe m’u ba domethanë, lajmi m’u perhapë sa ma shpejtë u dashke m’i informu t’gjithë njerëzit, ku e dijshin ku jonë venet kyçe. I kishim numrat e telefonit, unë telefon nuk kom pasë n’familje, por e kom shfrytëzu herë n’kojshi herë kush ka pasë telefon jom shku e kom e kërku telefonin edhe e kom ba informimin.
Kaltrina Krasniqi: Kush i bojke këto sulme?
Zahrije Podrimqaku: Policia serbe, ah, atëherë populli nuk ish në dijeni që ekziston, domethanë, po na veprimtarët kemi pasë dijeni nga pak, kemi qenë t’njohur me aktivitetin e Ushtrisë Çlrimitare t’Kosovës atëherë n’atë kohë.
Kaltrina Krasniqi: Domethanë, këto dy sulme ‘92, ‘93, a kanë qenë…?
Zahrije Podrimqaku: Tash dihet kjartë, për shembull, që sulmi te stacioni i autobusave n’atë kohë e ka bo Adem Jashari, Hashim Thaçi, sot Ramiz Lladrovci qe osht’… edhe pjesëmarrës tjerë. Edhe policia, mëngjes herët përveç tanë natën që ka… njerëz prej të gjitha anëve, që ka malltretu, që kanë hasë, domethanë, ku osht’ sot rrethi këtu n’Drenas “Kryqi” që u qujke n’atë kohë. Midis qendrës të Drenasit që, atëherë, u vendosë edhe post-blloku i policëve serbë. S’ka pasë rrugë tjetër kah kalon, rrugët kanë qenë t’lidhne aty edhe çdo qytetar që osht’ malltretu në mëngjes herët, se atë natë, tonë natën kam qenë n’lidhje t’informimit. Domethanë, me Prishtinë drejtpërdrejtë, se telefonat ma n’Drenas, unë jom mundu ta informoj krytaren tem t’Forumit t’Gruas, këtu, Vahide Ibrixhin, që ka qenë femën edhe s’ka mujtë asniherë me marrë telefonin këtu. Po n’Prishtinë e merrshe ma lehtë, a këtu mes veti i mbyllën telefonat për lidhjet për Drenas, a për Prishtinë informimi u bajke.
Edhe atë natë, tonë natën e kom percjellë rastin, domethanë, kam qenë n’familje zgjutë edhe e kom përgatitë materialin. E kom strehu materialin e Këshillit për Mbrojtjen e të Drejtave, materialet e Këshillit Komunal për Financim, se zyret n’atë kohë kanë qenë edhe të Këshillit Komunal për Financim edhe t’Këshillit për Mbrojtjen e të Drejtave edhe të Këshillit për Arsim – domethanë, të gjitha institucionet, atëherë paralele që funksionojshin nën pushtetin e Serbisë, që na punojshim për popullin tonë, ata për shtetin e vetë, kanë qenë t’gjitha zyret – kanë qenë në shpinë e axhës tem, ku osht’ sot tuj banu Shaqir Podrimqaku. Se pasi që na i morrën zyret që i kemi pasë të Këshillit në BVI [Bashkësia Vetëqeverisëse e Interesit] të Arsimit që ka qenë, që osht’ qujtë atëherë ish BVI-ja e arsimit masi na i kanë marrë ato. Edhe masi isha vet veprimtare, une ua propozova shtëpinë e axhës tem dhe kështu që t’gjitha zyret kanë qenë n’shpinë e axhës tem. Edhe e kom pasë afër shpinë edhe nga frika se po bastiset, p’e çelin zyrën aty, e kom marrë t’gjithë materialin edhe e kom strehu. Tash n’mëngjes herët n’7 ora osht’ mushë zi Drenasi prej policëve.
Kaltrina Krasniqi: Kjo osht’ në ‘93-tën?
Zahrije Podrimqaku: Në ‘93-tën, qeky rasti kur ka ndodhë te hekurudha edhe ata qaq kanë qenë t’përgatitun, dikun përmbi 1500 policë kanë qenë krejt me jeleka kanë qenë t’armatosun, deri n’dhëmbë, serbë. Forca t’mëdhaja kanë pasë n’atë kohë, edhe ju kanë hy renë bastistjeve. Unë i kom pasë dy vëllaznit e vogël, Martirin edhe Rilindin n’atë kohë. Edhe materialin e pata futë krejt n’kauç, n’krevet edhe i pata qitë vllaznit me flejtë, edhe thashë, bisedova me nanën, thashë “Nanë, mundësisht mos i le, për shkaku i fmive, le t’jenë pengesë, që fmija t’pengojnë që ata mos t’na gjejnë materialin. Tani edhe mujnë me m’arrestu mu edhe babën mujnë me rrehë”.
I kanë hi rend Çikatovës së Re ku atë ditë jonë bastisë 114 familje. Edhe masi kanë hy n’familjen tem, kanë tentu me thy derën e odës, ku une i kom pasë t’gjitha fotografitë. Oda e burrave qe u thirrke atëherë, t’gjitha fotografitë e të gjithë herojëve, prej Isa Boletinit, rend, Ismail Qemailit, Skënderbeut, i kom pasë t’ngjita n’muri krejt n’rama kanë qenë. Edhe ka tentu m’i mshu derës ai edhe nana i ka bërtitë policit, “Qitash e bi çelësin e hapi deren,” tha,” po mundësisht, t’u kisha lutë, mos e the derën!” I ka piskatë me ton t’naltë policit, edhe ai i mshoi derës edhe e thej. Edhe i murrë t’gjithë ramat, i thej për toke tha, “Ju terroristat po majshi ktu”.
Pas bastisjes n’shpi, komplet krejt, kur ka hy n’dhomë te nana jem, ka tentu m’u afru te fëmija dhe nana jeme i ka thanë, “A ki ti fëmi?” Kur ia ka përmen, “A ki fëmi tha?” “Mundësisht,” tha, “a p’e sheh djemtë flejtë ku janë aty?” Tha, “Kontrollo knej kah t’dush po djemtë prej gjumi mos m’i ço!” Këta edhe kishin frikë, fmija. Edhe e strehunë [materialin], se nuk ish rend që ishin n’gjumë. Po rrijshin, edhe nana u afrua afër tyne, tani policia ma s’e preki kauçin, kështu që shpëtoi materiali i Këshillit prej atyhit. Momentin kur e kanë kry bastisjen komplet, se rrobat çka ka, enë n’kuzhinë, krejt i kanë kontrollu, t’gjitha i kanë qitë n’tokë, me rroba me krejt çka kanë gjetë aty n’shpi. Edhe kur e kanë kry familjen teme atëhere kanë dalë n’kojshi. Baba jem nuk qëlloi aty. Me gjithë vllaun kanë qëllu atë natë te dajët.
Edhe n’kojshi kanë pasë mashkuj, se ku kanë gjetë mashkuj, këta i kanë marrë mashkujt, i kanë bastisë. Pas bastisjes i kanë futë nëpër makinat e tyre, nëpër pizgavera për me i marrë n’stacion t’policisë si i kanë marrë t’gjithë. A n’momentin kojshi afër aty, kur i kanë renditë burrat e kojshive të familjes Elshani aty, unë e kam marrë aparatin dhe n’atë kohë i kam fotografu me durë t’pshtetun për muri ata. Ku n’këtë rast edhe tash mas lufte nji djalë i tyne, Afrimi, ma ka përmend, tha “Zahrije, hallall t’koftë. Edhe ti,” tha, “ki qenë dreq.” Tha, “Çfarë guximi ki pasë. Kur ta kom pa,” tha, “na t’mbështetë për muri,” tha, “kur ta kom pa ty aparatin n’dorë, unë gati jam çmend. Qitash” tha, “taman ia shohin aparatin asaj edhe ka mundësi me na vra apo, a ku me ditë çka me na bo”. E kom pasë guximin, shkurt.
Por si e kanë kry familjën e atyne, tu menu që ata e kryejtën edhe familjet tjera, familja përballë meje e Muharrem Elshanit ka pasë atëhere telefonin. E une tash me e informu Shukrijen në Këshill atje, në Këshillin për Mbrojtjen e të Drejtave se çka po veprojnë policia, qysh po i bastisin edhe çka po bojnë që po i marrin burrat, se i murrën burrat, tani i pashë që i morrën burrat aty n’çdo familje edhe kom shku me i informu n’telefon. Ai kojshia me gru nuk ka qenë aty, veç dy vajza i ka pasë n’shpi edhe tash ata hala ishin kanë tu e bastisë familjën n’tavan. Edhe unë kom hy n’shpi edhe kur kom hy e kom kap telefonin, e m’kujtohet rasti kur ma ka bo vajza e tina, “Dada Zahrie, ulu, ulu, ulu, se n’tavan janë policia. Mos, mos gabo me folë n’telefon se t’ndëgjojnë”. Edhe kom mbyllë për nji moment telefonin deri sa janë largu ata. Kështu, gjithë bastisja që ka ndodhë, ata e kanë kry bastisjen, unë menjiherë pas tyne kom hi nëpër familje.
M’kujtohet rasti kur kom shku n’familjen e Ejup Hasit, ai ka djem shumë, nuk m’ kujtohet a i ka shtatë a tetë, por e di që ka shumë, janë familje e madhe. Edhe kish qenë tu i ra t’fikët grusë të axhës Ejup, “M’i kanë marrë djemtë e kanë me m’i mytë.” Se ata kur hyjshin pytshin se kush i ka vra policët. “A e dini se kush i ka vra policët?” Se kombi ka qenë plot policë, ka qenë komplet i çpumë blozhdë prej plumave. Bile qytetarët flitshin n’atë kohë, se thojshin se e kanë pru brej Bosnjes veç me e inskenu rastin ktu. Mirëpo rasti ka qenë (qeshë) i vërtetë, domethanë që ka qenë sulm i drejtpërdrejt prej Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, atëhere grupeve guerile, që kanë qenë n’ilegalietet që kanë funksionu në atë kohë si grupe guerile. Edhe kur i kom thanë asajna grusë të axhës Ejup, “Oj dada Leme,” thashë, “mos u mërzit edhe qetësoju.” I thashë edhe i kom ndihmu me ia hjekë t’ligtit, që i ka ra t’fiktë. Edhe kur i kom thanë, thashë, “Se nuk i kanë marrë vetëm djemtë e tu, po i kanë marrë në çdo familje ku kanë hy kta, i kanë marrë burrat krejt”. Kanë marrë djem edhe dymdhjetë vjeçar ka qenë nji Burim Deliu, që m’kujtohet n’atë kohë edhe ata e kanë marrë n’stacion t’policisë.
Që t’gjithë mashkujt deri dikur n’mbramje kah ora pesë, deri n’atë kohë nuk i kanë lëshu dhe i kanë rrehë. Që thojnë n’atë kohë, ka shku gjaku, krejt gjak muret e stacionit t’policsë kanë qenë, qaq malltertime t’mëdha kanë qenë n’Drenas, që kur janë lëshu njerezit n’atë kohë prej stacionit, atëherë i kanë pasë britë t’thyme, jo t’damtumë pjesë t’trupit, qaq rand që kanë qenë t’rrehun. Edhe kështu që unë shpi për shpi, ka e kanë kry kta bastisjen, kom hy e i kom marrë t’dhanat krejt t’mashkujve me emën, kë e kanë arrestu, kujna i ka pasë rast që i kanë plaçkitë, dikujt 500 euro, qysh iu kanë gjetë paret. Besa besë shiritin me lira gratë ktyneherë që i kanë pasë nandë copa lira, i kanë marrë, ari, krejt çka kanë gjetë nëpër familje, i kanë marrë. T’gjitha kto që i kam rregjistru n’atë mengjes une, që kur n’momentin kur kanë ardh veprimtarët prej terreni, Shaban Shala, Agim Llaku, Jakup Krasniqi, kur o ardhë drejtpërdrejt te qytetarët tani rend që ju kemi hi, t’gjitha i kom pasë t’gatshëm.
Ka qenë kjo gazetare n’atë kohë, Hamide Latifi edhe Zeqir Bekolli. M’kujtohet të gjitha të dhanat, se ma zyre s’kishim, e [të] gjithë veprimtarët tani kanë qenë n’familjen time n’atë kohë edhe… me vit t’lindjes, me numër sa janë marrë, me familje sa janë bastisë, t’gjithë informatën… që e para e kom dhanë lajmin për krejt këtë rast. Por familjën e kam pasë përkrahje (qeshet me sytë e përlotur), m’kanë përkrahë. M’kanë përkrahë edhe nana shumë edhe baba edhe motrat. Unë ju kom borxh shumë familjës se shpesh herë i kom bo telashe edhe me shokë që i kam çu, nana s’ka pritu kurrë me përgadit ushqim, motrat s’kanë pritu kurrë, m’kanë nejtë gati shumë (qan), kërkoj falje.
Pas nji kohe u dashtë, masi që janë lëshu qytetarët prej stacionit t’policisë, u dashtë t’gjithëve me ia u çu mjekun n’shpi edhe prej mjekëve i vetmi ka qenë doktor Hafir Shala, që sot osht’ i zhdukun {fshinë lotin dhe përbihet}… që ju ka dhanë ndihmën qytetarëve (flet me frymëmarrje të rënduar) me barna me krejt bashkarisht. Me Shaban Shalën i kanë pru mjekët pa kufi prej Prishtine dhe ju kemi hi t’gjitha familjeve, ju kemi shpërnda barna t’gjithë njerëzve që janë malltretu n’stacion n’atë kohë.
Kaltrina Krasniqi: A po doni me pushu pak?
Zahrije Podrimqaku: Jo p’e vazhdojna!
Kaltrina Krasniqi: Çfarë ka qenë vitet e ‘90-ta, mas ‘93-tës? Ju keni vepru shumicën e kohës n’Drenicë, a po?
Zahrije Podrimqaku: Po! Shumicën e kohës edhe gjatë gjithë kohës unë kom vepru, domethanë, n’Komunë t’Drenasit dhe në t’gjitha fshatrat e komunës t’Drenasit.
Kaltrina Krasniqi: Qysh kanë vazhdu vitet e ‘90-ta prej ‘93-tës e matutje?
Zahrije Podrimqaku: Po kanë qenë të vështira, se ato fillunë prej largimit t’punëtorëve nga puna, domethanë ka pasë pengesa n’shkollim edhe t’studentëve. Tani për shkak të situatës t’randë që kanë qenë prindët tani kishin pengesat edhe vajzat për me shku n’shkollim. Mirëpo, ne n’çdo moment ju kemi gjetë popullit pranë dhe afër, qoftë me… e n’atë kohë prej Këshillit Komunal për Financim kemi dhanë edhe bursa. Dhjetë bursa kemi dhanë për studentë. Domethanë, me mjete që i kemi grumbullu nga Këshilli Komunal për Financim, përveç pagat të punëtorëve t’arsimit që u dashke me u siguru n’atë kohë, edhe bursa kemi nda. Kemi nda dhjetë bursa. Ju kemi ndihmu vajzave n’atë kohë prej firmave, ju kemi nxjerrë bursat prej firmave private për shkollimin e tyne vetëm e vetëm që ato mos me e lanë shkollimin n’gjysë, mos t’jesin pa shkollue.
Kaltrina Krasniqi: A u paten mbyllë krejt shkollat ktu?
Zahrije Podrimqaku: Me shkolla… kanë qenë t’hapura. Ka pasë pengesa për mbyllje, për shembull shkolla e gjimnazit disa herë, mirëpo prapë nxanësit nuk ka pasë kush që i ndal. Domethanë, këmbëngulja ka qenë atëherë që shqiptarët që asnjiherë urdhnat e serbëve, domethanë t’okupatorit mos me qenë të realizueshme edhe pse u dashke me shumë sakrificë për t’i mbrojtë ato.
Pas rastit të ‘93-tës, që ka qenë rast i randë, Këshilli për Mbrojtjen e të Drejtave n’atë kohë, qysh n’vitin 1993 me t’gjitha materialet që ka pasë, domethanë malltretimet n’Drenas osht, i kemi kriju n’gjyq të Hagës dosje të Sllobodan Millosheviqit. Domethanë, komuna e parë kemi qenë n’atë kohë që kemi kriju dosje. Në ‘93-tën ka punu Agim Rrellaku, Shaban Shala, une, Shqipe Ahmeti që e kemi kompletu dosjen. Edhe dosjen origjinale e kemi dorzu në Këshill në Prishtinë, nji kopje e kemi pasë ktu në Këshill në Drenas. Domethanë, qysh ’93-tën i kemi ngritë aktakuzë si Këshill për Mbrojtën e të Drejtave nga Drenasi për Sllobodan Millosheviqin, n’atë kohë për malltretimin n’komunën tonë.A
Lidhun me këtë rast, ka pasë maltretime dhe prej veprimtarëve shumë. Për shembull, me 28 Maj, menjiherë rasti që ndodhi me 23, me 28 Maj ka qenë i arrestumë Shaban Shala me gjithë vllaun e vet Emri Shalën ku janë maltretu n’mënyrëm ma mizore n’stacionin e policisë, sa që kur tregojshin, i kanë lidhë me kamë lartë {tregon me dorë lart} edhe i kanë maltretu edhe me kokë teposhtë {tregon me dorë poshtë kah toka}, tu i maltretu fizikisht.
Kaltrina Krasniqi: A ka qenë popullata e Drenicës në vazhdimësi e ekspozme ndaj dhunës?
Zahrije Podrimqaku: Popullata e Drenicës ka qenë n’vazhdimësi [e ekspozume] ndaj dhunës t’shtetit serb atëhere, mirëpo me gjithë atë vazhdimësi t’maltretimit të tyne, veprimtarët nuk ka pasë kush që i ndal. Kanë punu shumë njerëz. N’atë kohë janë anagazhu shumë njerëz, domethanë osht’ bo nji sakrificë e madhe.
Përveç Këshillit për Mbrojtjen e të Drejtave, unë kam qenë e kyçur në institucionin e Këshillit Komunal për Financim për atë kohë. Ky ka qenë nji insititucion që osht’ kriju n’atë kohë për ta financuar drejtpërdrejt financimin shqip. Une du ta ceki ktu se n’Këshillin Komunal për Financim n’atë kohë jam kyçur në vitin 1993 dhe kam bërë, njikohësisht kam qenë edhe si koordinatore e Këshillit për Drenas për grumbullimin e pagave t’punëtorëve t’arsimit n’atë kohë. Me Këshillin për grumbullimin e pagave, vetëm për pjesën e Drenasit, se Këshilli ka qenë i organizum n’shtatë nën-këshille. Domethanë, për shembull, Këshilli i Drenasit osht’ përfshi Çikatova e Re, osht’ përfshi Drenasi Njishi, osht’ përfshi Dyshi, osht’ përfshi Pokleku i Ri, Vaseleva dhe Pokleku i Vjetër.
Për gjitha kto fshatra që i kanë përfshi shkollën e Poklekut, shkollën ku sot osht’ Rrasim Kiçina që thirret edhe shkolla e Poklekut, domethanë shkolla “Fazli Graiçevci”, shkolla e Gllobarit, se edhe Gllobari ka qenë i përfshimë. Për këto tri shkolla kam pasë obligim e përgjegjësi, domethanë, grumbullimin e pagave t’arsimit unë si koordinatore, si kryetare e këtij nënkëshilli për grumbullimin e pagave. Ktu asht’ dasht ta organizojmë me veprimtarët që i kemi pasë n’teren, për shembull, n’fshatin Çikatovë të Re, m’kanë ndihmu shumë veprimtarë n’atë kohë për grumbullim t’pagave kohë pas kohe. Për shembull, Qazim Shala ka qenë, Hasan Elshani që m’ka ndihmu n’grumbullimin e pagave, ka qenë ky Qerkin Berisha, ka qenë Nezir Gashi. Mirëpo, në rastet më të shpeshta m’ka ndihmu me grumbullimin e pagave në Çikatovë të Vjetër, ka qenë Afrim Gllareva edhe ka qenë Halim Bajraktari, që sot osht’ dëshmor i kombit.
Kaltrina Krasniqi: Qysh u bojshin mbledhjet?
Zahrije Podrimqaku: Mbledhjen e ktyne t’hollave për shembull, kom shku në Çikatovë të Re, e kom thirrë veprimtarin që ka qenë i angazhum si bashkëpunëtori i Këshillit edhe i kemi hi shpi për shpi, domethanë nëpër oda. Atëherë, n’atë kohë me vendim secilës familje Këshilli Komunal për Financim ia lëshojke vendimin, familjet që e kishin dikan jashtë i kanë pasë dikun 180 euro për nji vit me i pagu, 180 Marka, se marka kanë qenë ato mjetet atëherë; e familjet që s’kanë pasë kërkon t’punsum i kanë pasë dy euro n’muaj, 24 euro n’vit. Për krejt vitin kanë qenë 24 marka n’vit. Dhe ne u dashke me grumbullu nëpër secilën familje, dikun ku u dashke me u sqaru ma shumë rreth këtij financimi. Me i bind njerëzit tu dashke me hy edhe nërpër oda deri sa e bindshe kryefamiljarin, qoftë grunë, qoftë burrin. Megjithëse, pak ata kanë pasë që kanë pasë, janë pyet atëherë për kuleta për mjete për me i dhanë. Drejtpërdrejt burrat janë pyet ma shumë.
Edhe, këto paga i grumbullojshim, dorëzoheshin në Këshill. Pastaj masi u grumbullojke shuma, nji pjesë e merrshëm prej tre përqindshit, atëherë që ka qenë t’mërgimtarëve, kontribut i mërgimtarëve drejtpërdrejt. Domethanë 150 mijë marka, 160 mijë marka gjermane shkojshin komplet për 950 punëtorë të arsimit n’atë kohë, për me ju dhanë pagat. Po aty osht’ dashtë një aktivitet i përditshëm me u bo në çdo familje. Domethanë, dihet te veprimtarët që kanë ni përgjegjësi, që e kanë marrë me shpirt gjanat. Edhe në rastet kur u rrezikojshin mosdhënja e pagave, për shembull, merrshëm aksione t’përditshme si fushatë t’gjithë veprimtarët prej Këshilli, kur kryetari i Këshillit n’atë kohë ka qenë Jakup Krasniqi. Ma vonë ma kanë dhanë edhe përgjegjësinë e arkës. Domethanë, me 8 qershor, 1995, kam qenë edhe arkatare n’nivel komunal që kam mbajt pagat e t’gjithë punëtorëve t’arsimit. Por, përveç pagave edhe arkës që kam qenë e angazhume n’zyre, unë terrenin se kam lanë kurrë. Se për terrenin ku kam qenë e caktume si koordinatore kom pasë përgjegjësi.
Për shembull, mëngjes herët u dashke me u çu. E kishe planin që e kishe bo për grumbullimin e pagave, me ardhë n’Poklek edhe Vaselievë, se nji fshat i marrke, kish fshat që ish ma i madh t’i merrke dy ditë, deri sa i përfundojshe t’gjitha familjet, por kish fshat që ti marrke vetëm një ditë. Për shembull, Pokleku i ka pasë 120 familje edhe kur i hyshe Poklekut u dashke me ardh n’shtatë mëngjes dilsha prej shpije, e hangsha bukën, herët u çojsha e u përgaditesha. E hangsha mëngjesin, se ti tash me mëngjes nuk mujshe me lyp bukë me nji familje. Mujshe me hangër nji obrok,[1] drekën për shembull, aty ku e gjajshe t’kthyne ose kish raste familje që na ftojshin e thojshin, “Sot masi koki n’terren n’fshatin tonë, ju për drekë jeni te na. Kryne aktivitetin, jeni për drektë te na tani prap e vazhdoni punën.” Se n’shpi s’mujshim me u kthy me hangër bukën se ish larg tani t’metke puna n’gjysë.
Edhe për mos me metë n’gjysë puna, mos me i metë aktiviteti n’gjysë na kena hangër ushqimin nëpër familje. N’shtatë u nisesha prej shpisë tem, vijsha vetun prej Drenasi, domethanë në Çikatovë të Re ku e kam shpinë n’Poplek trup arave. Por atëhere ka qenë nji siguri, se qytetarët kanë qenë shumë t’vetëdijshëm. Beso, une jam shumë mirënjohëse ndaj atyne qytetarëve se m’kanë pritë mirë familjet. Kurrë s’kam pasë probleme. Në çantë teme ka ndodhë deri në 3500 marka me i pasë që i kena grumbullu gjatë ditës n’fshat. Vetun kom shku. Ka pasë rast që qytetarët aty kanë shprehë dëshirë me m’përcjell me makinat e tyre deri te shpija, por shumicën e rasteve na kena ec n’kamë n’atë kohë. Se edhe familjet nuk kanë pasë t’gjitha makina. Kanë pasë vetëm ata që e kanë pasë dikënd jashtë ose kanë pasë naj firmë, jo sikur sot për shembull. Edhe u dashke me i hi rend fshatit, shpi për shpi, me i gumbullu mjetet. Ka qenë rast i vështirë, se t’vijke vështirë.
Për shembull, unë i kam taku nji familje që ka pasë gjithmonë [të mira materiale], edhe ka qenë e rëndë për mu me dalë me lypë. Ma ka pasë bo në Çikatovë të Re nji Hasan Barleti, nji plak, po ma bon, “E kujna je?” Thashë, “Jam e Ramës.” Tha, “More tregoma babgjyshin!” Thashë, “Jam mbesë e Hydë Ramës une.“ Edhe babgjyshin tem e kanë njoft tanë se ka qenë bukëdhanës edhe ka pasë odë të madhe, ka qenë shumë ekonomist. Kur s’ka bo nja, dy, veç kur e ka kap kokën, “Kuku për Hydë Ramën çfarë burri ka qenë (qeshë), e mbesa e tij me dal me lypë pare” (qeshë). Edhe kështu une veç u nala. Nuk u preksha prej njerëzve se (qeshet) nuk i kanë kuptu njerëzit tanë gjanat n’atë kohë. Kur e kryjti ai, une i thashë, “Axhë, une ty du me të tregu…” edhe ia tregova nji shembull të keq.
Morra disa vajza qe m’bijshin n’sy gjatë aktivitetit kur tubojsha mjete në Çikatovë të Re, edhe tash i thashë, “A o ma mirë me bo sikur qato q’i po bojnë?” Thashë, ia sqarova rastin komplet. Thashë, “A sikur une, se une s’kom dal me lyp për veti. Prej meje, prej punës time mbahen 950 punëtorë t’famlijes… t’arsimit, 950 punëtorë të familjes, sa anëtarë tash? Domethanë, gati gjysma e popullit mbahet prej djersës tem.” Thashë, “Kështu që, une jam krenare se kjo o nji kontribut edhe për popullin edhe për arsimin.” Thashë, “Se edhe këta arsimtarët, edhe kta e dijnë rrugën për mërgim, dijnë me dalë edhe jashtë. Por,” thashë, “mos me u mbyllë shkollat, mos me mbet nxansat edhe rinia analfabet e pa u shkollu, na këtë punë p’e bojmë për këtë qëllim.” Thashë, “Edhe kjo o qëllimi që te na mos me ngec arsimi mbrapa, mos me na u mbyll shkollat, edhe mos me i thanë faleminderit Serbisë edhe me ia shtre dorën, por na,” thashë, “me organizimet tona, me punën vullnetare tonë, me tregu që e dojmë shtetin tonë edhe dojmë me bo shtet”.
Kaltrina Krasniqi: Sa vjet e keni bo këtë punë?
Zahrije Podrimqaku: Dhetë vite rresht.
Kaltrina Krasniqi: Prej cilit vit deri me…?
Zahrije Podrimqaku: Prej ‘90-tës deri n’momentin kur jom burgosë, që jom ra n’burg deri me 8 qershor, ‘98-tën. Une e kom bo nji punë t’parreshtun edhe s’jom nalë kurrë n’aktivitet. E kom dashtë punën e aktivitetit. E kom pasë një krenari n’shpirt edhe kur i kom bo mirë njerëzve, për shembull, kujt kom mujt me u ndihmu njerëzve, qoftë me nji bursë, qoftë me ndihma, kur e kom çliru. Se na n’atë kohë…për shembull, rrobat, i angazhojshim familjet me i pastru rrobat që ju kanë mbetë fëmijëve që iu kanë rritë, iu kanë mbet rrobat e reja, me i hekuros, me na i dorëzu neve e na me ia çu familjeve të vorfuna. Ka qenë humaniteti në nivel te qytetarët. T’kanë përkrahë qytetarët për çdo organizim që kemi [ndër]marrë. Edhe ktu, ku kesh tu të thanë te financat, edhe nji plak u detyru me m’thirrë mu n’odë edhe tha, “Hajde mirë se ki me ardh, veç me hi mrena n’odë me pi nji kafe”.
Jom hi tani mrena, kemi bisedu ma gjatë edhe m’ka kërku falje për fjalën që ma ka thanë. Se ai e mur kta tragjike se qysh femna me dal nëpër shpija (qeshë) “n’vend se me,” tha, “me shku mu feju, e me u martu dikun, me lind fmi,” tha, “ti je dalë nëpër shpija po kërkon (qeshë) mjete”. Kur ia sqarova qëllimin, ai u bind edhe e binda, dhe arriti me m’kërku falje mu. Mirëpo, në përgjithësi jam shumë e knaqne, se qytetarët m’kanë prit shumë mirë, gjithmonë. Bile, m’ka pasë pytë njihere ky kryetari i Këshillit për Mbrojtjen e të Drejtave, ky Agim Grellaku, ishin t’gjithë kolegët aty, t’gjithë veprimtarët pjesa më e madhe, e po m’shikon qeshtu (tregon menyrën si e shiqonte). Isha e vetmja vajzë. Domethanë në Këshill Komunal, isha e vetmja vajzë edhe kam qenë ma e reja prej t’gjithëve. Të gjithë kanë qenë mashkuj. Edhe po m’thotë, “Allahile, tregom drejt, qysh po kalon nëpër familje?” Thashë, “Allahile, a po don me të tregu drejt? Tash po të tregoj.” Thashë, “Une ku t’hi, ku t’dal unë sikur mbesa me dajë.” Mirëpo, thashë, “Edhe unë vetë sjellna mirë me ta”. Ka pasë rast kur jom shku qytetarit i kom thanë, “Nëse ki noj borxh që ki me e la për ngut, une pres, shkoj n’familje tjera, se une boj zgjidhje te tjerë qytetarë, por ti mos u ngushto. Mi jep mjetet herën tjetër. Me rëndësi është që ti duhet me kry obligimin tand për shtetin tand. Tash s’ki, e kryen ma vonë, nuk osht kurgjo”.
Mirëpo, ka pasë raste, ka pasë qytetarë që o dashtë me i’a lëshu dëftësën ndoshta për dy marka, veç pse thojke, “Le të m’shënon edhe mu emri n’kompjuter. Te kanë emrin n’kompjuter edhe une se po kontriboj për shtetin tem” (qeshë). Edhe u dashtë për dy marka me lëshu dëftesë. Kështu që, ka pasë fshatra që kanë qenë ekonomikisht t’dobët, kanë pagu ma dobët. Mirëpo, Drenasi në përgjithësi ka pagu mirë. Pokleku i Vjetër, afër Poklekut të Ri tash, kanë qenë ma t’organizumit. Mirëpo, edhe veprimtarët këtu, për shembull unë mund ta ceki në atë kohë, ka qenë për fillim nji mësuese, nji Hysnie Blakaj që tash osht’ në Gjermani edhe i ka pasë vjehërrinë [qysh] si nuse, [tani] si gru edhe nuk e pengojshin. M’ka ndihmu, tani ka qenë Dalip Haxhiu, m’ka ndihmu Nexhmedin Haxhiu në Poklek. Ka pasë shumë njerëz që kur shkojsha n’fshat me grumbullu pare, mjete domethanë, pagat e punëtorëve të arsimit, ka pasë dy vetë, tre vetë, katër vetë.
Ka qenë drejtori i shkollës ma vonë që o angazhu edhe ma vonë s’mu ka nda kurrë, drejtori i shkollës Rexhep Cërrvadiku, që sa herë kom ardh n’Poplek ai kurr… vetë drejtori nuk mu ka nda, e ka ardh nëpër familje me mu. Mirëpo, Pokleku n’atë kohë ka pri me mjete, se kanë dhanë ma s’shumti. Saqë, kur shkojsha në Këshill me dorëzu edhe prijke e para me paga, sepse secili fshat n’bazë të mjete qysh i jepshin n’atë kohë edhe shkolla i merrke ma herët rrogat. Ka pasë raste… profesor Jakupi n’atë kohë m’pat pyet, “Zahri, a bon te lamë Poklekun? Po m’vjen keq, se ata po dhajnë mjete e krejt, por kemi shkolla tjera mbrapa dhe dojmë me ia dhanë edhe të tjerve, se ju kena mbet shumë borxh me paga. Veç mjete në Këshill Komunal për Financim, prej çka kemi qenë anëtarë të Këshillit, si femën kam qenë ma e suksesshmja. Mirëpo, unë i kom pasë dy arsye, se unë kom mujt me hy edhe te burrat edhe te gratë (qeshet). Kjo ka qenë ajo që mu ma ka lehtësu punën në atë kohë.
Edhe hyjsha pa problem në odë të burrave por edhe pa problem shkojsha n’kuzhinë edhe te gratë. Ka pasë familje që edhe gratë më kanë ndihmu e m’kanë përkah t’u e nxit burrin që duhet me pagu edhe, ”Mos e lësho Zahrien thatë se s’bon, se si kjo vajzë kaq e re e po jep kontribut e ti obligimin tand duhesh me e pagu”. Edhe ka pasë gra, që gruja vet e ka bind burrin edhe i kanë dhanë mjetet. Mirëpo, edhe krejt qytetarët me informim e me domethanë, kur t’ia sqarosh mirë, për çdo organizim që e merrshëm n’atë kohë, shumica e qytetarëve kanë qenë në përkrahje. Dihet atata që s’kanë pasë edhe na i kemi kuptu.
Por ka pasë rast në atë kohë, tash për shembull, thojke, “Unë i kisha pagu, [por] nuk kam mjete,” thojke, “se kam qurana, kam pula, 24 euro une e kisha pagu”. Një rast une nuk e harroj, një qytetar tha, “Zahrije, që ki pare po ta shes quranin, 24 euro e kam quranin, e qe po t’i paguaj obligimet”. Edhe qashtu kom vepru. E kom pa marrë quranin te shpija (qeshet). Thashë, “Qe dëftesën, une i thom babës që une e kom ble e baba mi jep paret mu.” Thashë, “Unë po ta lëshoj dëftesën ty e baba mu m’i jep paret për me i dorzu n’shpi,” thashë, “e, e çoj quranin te shpija.” Edhe ka qenë atëhere kontabilisti Dibran Bajraktari, që sot s’osht’ në jetë. Ka qenë shumë njeri i mirë. Ka qenë edhe ai një veprimtar shumë i mirë edhe m’ka përkrahë shumë. Se, Jakupi ka qenë kryetar, Dibrani e ka mbajt kontabilitetin, Ahmet Morina ka qenë ma herët arkatarë e prej anena arkën e pata marrë une si arkatare. Tani n’momentin kur t’njejtën ditë kur une jam zgjedhë arkatare, domethanë, profesori Jakup, se une i thomë profesori Jakup, dha dorëheqje prej Këshillit si kryetar, tha, “Muj me ju ndihmu une kurdo që jeni n’terren, n’grumbullim, kurdo kur ndërrmerni aksione,” tha, “por tash duhet me u angazhu n’arsim”. Ai e muar detyrën si kryetar i Këshillit të Arsimit n’atë kohë edhe kryetari i Këshililt Komunal për Arsim u zgjodh Izet Ibrahimi. Domethanë, në të njejtën ditë kur unë jam zgjedh arkatare, me 8 qershor, ‘95-tën, Izet Ibrahimi osht’ zgjedh kryetar i Këshillit për Financim.
I kom ndihmu une t’gjitha, s’ka pasë institucion n’atë kohë që ka vepru që une nuk kom dhanë kontribut. Mirëpo, e kom lonë shumë anash familjen, a din. Po, e kom pasë përkrahjen edhe prej motrave edhe prej prindërve edhe prej vllaznëve, e kom pasë përkrahjen shumë t’madhe, shumë m’kanë përkrahë. Du ta ceki nji rast për shembull, shkolla në Çikatovë, n’atë kohë ka qenë gati e pafunksionume për m’u zhvillu arsimi. Edhe kryetar i aktivitetit n’atë kohë ka qenë Hasan Elshani edhe kanë qenë… unë kom qenë kryetare e nëndegës të Çikatovës të Re edhe e kemi marrë organizimin. Nji pjesë… edhe e morrëm edhe pëlqimin në Këshill Komunal për Arsim prej profesorit Jakup, që na t’i grumbullojmë mjetet veçantë edhe ato mjete mos t’i dorëzojna në Këshill. Po ato nuk ishin mjete që ishin obligime ndaj pagave që i kishin atëherë të Këshillit për Financim, po ato kanë qenë mjete vullnetare jashtë asaj page, asaj pjese që e kanë pasë obligim qytetarët. Kemi grumbullu kush ka dhanë cyment, kush zall, kush gurë ka ofru.
Shkolla n’atë kohë nuk ka pasë toalet. Domethanë, n’atë kohë me vet kontributin e qytetarëve, kush ka ofru mjete, kush zallin, kush cymentin, kemi ba organizimin edhe kemi ndërtu gjashtë kabina të WC-së në oborrin e shkollës, që edhe sot ajo shkollë i shfrytëzon, qaq mirë që i kemi punu. Ma mirë i kemi punu na n’atë kohë me vet vullnetarë se sot rrugët qysh i shtrojnë pushtetarët tonë (qeshë). Mirëpo, organizimi ka qenë në nivel. Kur e marrshum organizimin edhe mu m’kanë përkrahë shumë. Të gjithë veprimtarët n’atë kohë mashkuj thojshin, “Zahrija le t’na prijë se Çikatova e Re ka pasë shumë t’ardhun”, domethanë ka qenë sikur Dushanova, prej t’gjitha anëve, dikun 53 fshatëra jonë t’ardhun në Çikatovë të Re, njerëz. Që në Çikatovë të Re si kryetar i Çikatovës të Re asnjo mi ni vetë, dy, s’ka mujtë me majtë deri n’momentin kur e kom marrë une. Kur e kom marrë une si kryetare atëherë, e kom majtë deri n’fund deri kur jom burgosë. E kom majtë n’udhëheqje Çikatovën e Re se s’ëm kanë kundërshtu qytetarët edhe gjithmonë votat, ni votë ka ndodhë me qenë kundër ni here, se t’gjithë votat unanim m’i kanë dhanë mu, po dihet me punën tem. Kom punu shumë, edhe ata e shihshin angazhimin tem, po edhe m’kanë përkrahë shumë.
Na me vet kontribut, edhe ndërtimi atëherë vullnetar osht’ bo, as s’kemi pagu mjeshtër për ndërtimin e atyne gjashtë kabinave të WC-ve që i kemi ba n’atë kohë. Ka punu n’atë kohë që unë mund ta faleminderoj sot Adem Heta, ka punu Nezir Gashi, ka punu Et’hemi që mbiemni s’po m’kujtohet. Axha Et’hem i Çikatovës, i Baksit, familje t’Baksit, t’ardhun aty. Edhe kanë punu ni Fazli Salihu që une jom shumë mirënjohës edhe nihna borxhli ndaj atyne njerëzve edhe kur vij n’komunë munohna me iu ndihmu për shkak t’kontributit që kanë dhanë vullnetar atëhere n’atë kohë. Po edhe për ndihmat që i kanë nda “Nëna Terezë” n’atë kohë për qytetarë, për çdo familje që une i kom identifiku e kom ba regjistrimin, kryetar për Çikatovë të Re atëherë ka qenë Dastan Heta. Kemi pasë na shumë bashkëpunim t’mirë mes vete, mirëpo mu m’kanë respektu si kryetare. Ka ndodhë për shembull, Dastani ka qenë kryetar i shoqatës, m’ka thonë, “Zahrije, bane regjistrin, qat listë që t’ma jepsh ti, e verifikon se ti p’e ki mundësinë me hi mrena n’familje, me kqyrë a kanë a s’kanë familjet mill. Unë jam i gatshëm me realizu”. Edhe e realizojke.
Edhe du ta ceki ni rast për shembull, në Drenasin Dy kur kom dalë, në Drenas Dy si veprimtarë për grumbullim t’mjeteve. N’atë kohë e kemi pasë Bajram Bajraktarin. N’Gllobar m’vjen keq po nuk po m’kujtohet osht’ profesor ai djali, nuk po m’kujtohet emri i tijna se kisha pasë dëshirë me përmend, po kur t’e shkruj librin, nuk harroj me shkrujtë, me ia cekë emrin (buzëqeshë). Edhe m’kujtohet ai rast, shkova e gjeta veprimtarin n’shpi. Ish koha, e dille edhe Bajrami s’kish qenë te shpia e vet, tha nana e vet, “Valla, ka shku dikah me pa…,” a ni dasëm… nuk m’kujtohet mirë. Edhe për mos me m’shku dita kot, kisha shku n’familje të tijna për me marrë, për me i hy grumbullimit t’pagave në Drenasin Dy. Atëhere mendova, ku me hy, ku me hy, kom hy n’familje të Ali Bajraktarit. Ali Bajraktari ka qenë nji qytetar i mirë, ka qenë nji njeri që ka kontribu edhe n’kohën e mahershme. Baci Dibran e ka pasë t’afërm, mixhë e ka pasë Alinë, edhe ku me hy, ku me hy… se u dashke me i zgjedhë njerëzit për me dalë n’terren n’atë kohë, se me gjithkon nuk t’pranojshin n’familje mrena.
Edhe kur hyna po m’thotë ni fmi… une, “A ka mundësi me… a e ki babëgjyshin këtu?” Ai, “Po.” Thashë, “Thirrma, [tregoi] se po t’thirrë Zahrije Podrimqaku.” Edhe ka dalë axha Ali te dera, edhe p’i thomë une, “Axha Ali, une sot kom ardhë me iu përkushtu Drenasit, me i tubu pagat. Bajramin,” thashë, “nuk e paskna këtu, që e kena na bashkëpunëtor Këshilli, s’koka. Mu kthy n’shpi, po m’dhimet dita me shku e kotë. Kështu që, e kisha ni kërkesë prej teje,” thashë, “nëse ti ma kishe ndihmu.” “Urrno,” tha, “ça t’varet prej meje, une t’ndihmoj.” Tha, “A me t’dhanë mjete?” thashë, “Jo për ato, ti i ke kry obligimet. Po ti ki djem shumë, me ma dhonë njonin prej djemve të tu me m’shoqëru sot nëpër shpija, nëpër familje mos me shku vetun une, masi s’qenka Bajrami.” Edhe çka ka bo ky? I ka thirrë djem e nipa, krejt i ka ranisë. Edhe tash mendimin ky edhe buzën pak n’gaz edhe t’u mendu ky që une p’e zgjedhi dikon prej djemëve t’rijë, a po m’kupton, masi si femën e si vajzë e re {mbyllë syrin} (qeshë). Edhe këtu une shkova, edhe e zgjodha, tha, “Cilin, zgidhe?” Domethanë, e morra djalin ma t’madhin, Muratin, Murat Bajraktarin. Thashë, “Valla, une qito.” E ia nisi tha, “Po pse qito, ky i vjetër, çka po t’vyn?” Thashë, “Mu, qiky ka autoritet për m’i tubu mjetet. Këta të rijtë nuk i njef kërkush se nuk kish pasë problem. Po nëse pranon baci Murat, une e kisha zgjedhë bacin Murat.” E po qeshë ai, se në t’qeshun po thotë ai, “Jo, Murati ka me ardhë sot.” Thashë, “Nashta ta kom hupë naj argat, nashta ke pasë naj plan t’punës për djemtë me punu sot te shpia, po unë e kisha marrë bacin Murat”.
Edhe kështu që atë ditë n’terren me bacin Murat dikun 1500 marka i kemi grumbullu brenda ditës, gjatë krejt asaj kohe. Edhe ai ka ardhë m’ka shoqëru edhe normal që e ka pasë fshatin e vet, edhe venali aty, i ka njoftë edhe njerëzit, cilat familje kanë, cilat s’kanë, se ish vështirë me i ngushtu familjet që s’kanë, me hy e me kërku mjete. U dashke sa për mos me i nda, me hy edhe me i tregu pse kemi ardhë, po “Ty s’e kena njet me t’ngushtu se ta dijna gjendjen”.
Kështu që, qytetarët dashta me thanë, pavarësisht edhe pse s’kanë qenë veprimtarët aty, na kur kemi shku n’fshat, nuk jemi kthy po e kemi marrë gjithmonë ni qytetar që ka pasë autoritet në fshat. Familjet, e thashë edhe ma heret, ka pasë rast, nëse ti ke shku me ni veprimtar që ka dashtë me nihmu edhe ia ka njoftë familjen edhe ia ka njoftë biografinë nuk t’i ka dhanë mjetet. Noshta, shkas ka qenë personi që e ke pasë me vete edhe nuk t’i ka dhanë mjetet. Une pata ra shumë, se thashë ma herët Çikatova e Re ka qenë gjithë t’ardhun, njerëz t’ardhun edhe asnjoni nuk e ka njoftë tjetrin fort se ka qenë vend i banushëm prej t’gjitha fshatërave që kanë qenë t’ardhun. Edhe kur une e morra arkën, mu m’u deshke n’vend të tij, n’momentin që u angazhova me arkë, tash për me qenë ni njeri i përgjithshëm për m’i grumbullu mjetet n’atë kohë në 2003-tën… 2005-tën kur e morra arkën, u dashtë me gjetë ni njeri t’familjes që e dojnë qytetarët edhe që nuk sjellë probleme te qytetarët kur hyn n’oborrin e tyne.
Edhe t’u mendu, t’u mendu, ka qenë Familja e Shaban Bajraktarit në Çikatovë të Re që mu m’ka përkrahë në çdo aksion edhe Islam Bajraktarit. Domethanë, se edhe familjet për me hangër bukë u dashke m’i zgjedhë kur hijshe n’oda, për shembull, kur vijke koha e bukës. Edhe për me t’përkahë që me i nxitë edhe tjerët, u dashke me i zgjedhë familjet. Edhe masi e morra arkën, une u dashtë me gjetë n’vend timin, për Çikatovë t’Re tash ni person tjetër si bashkëpunëtor të Këshillit për me angazhu. Afrimi n’atë kohë, Afrim Gralleva u angazhu drejtpërsëdrejti në Këshill për Financim, për grumbullim, domethanë grumbullimin e mjeteve nëpër firma bashkë me Aziz Morinën. E kanë pasë terrenin t’gjitha firmat çka jonë t’komunës të Drenasit, nëpër fshatëra, grumbullimin këta dy e kanë pasë.
Edhe secili anëtar i Këshillit, i ka pasë, Ferat Shala e ka pasë pjesën e Llapushnikit knena, Selim Shabani e ka pasë nënkëshillin të Obrisë anena edhe Fehmi Haradini e ka pasë Fushëticën n’këtë pjesën knej. Izeti edhe pse ka qenë kryetar i Këshillit Komunal për Financim që u emëru si kryetar, e ka pasë pjesën e Komoranit. Domethanë, të gjithë për me i pasë pjesët e ndame, fshatrat e ndame për grumbullim t’mjeteve. Edhe une t’u mendu thashë, “Du me shku, Ramadan Bajraktari ka djem shumë edhe janë familje që janë me za, se nuk e caktunë ni person për grumbullim t’pagave që osht i padëshirushëm. Nuk m’kundërshton kërkush për to, edhe shkova në odë të Ramadan Bajraktarit edhe i thashë, “Une e kom marrë… nashta ke ndëgju, m’ka angazhu Këshilli, ma ka dhonë përgjegjësi arkën e Këshillit Komunal për Financim si arkatare. Tash une e mbaj terrenin, po e mbaj vetëm t’shtunën edhe t’dillën se për çdo ditë qysh e kom mbajtë, nuk muj mo me e mbajtë terrenin edhe për Çikatovë t’Re,” thashë, “unë jom ardhë edhe kur t’dal, edhe në Çikatovë të Re, unë prapë e ndihmoj. Jom ardhë, ni djalë tanin, cilin t’dush prej djemve që e din që osht’ i papritushëm edhe që osht’ i sjellshëm, me ma dhanë me kontribu.” Thashë, “Baci Ramë, se ki djem boll”.
Ai ia nisi po keshë, “A bash te une u drejtove a?” Thashë, “Kqyre baci Ramë, unë kisha mujtë me shku edhe n’familje tjera, po unë p’e shoh se n’këtë kohë, nuk t’pranon gjithkush nëpër familje. Çdo veprimtarë… veprimtarët që jonë [të] familjeve të mëdhaja, familjeve t’mira, e kanë vlerën e vet se s’un i kundërshton kush.” Për shembull, me thanë, “E ki këtë t’metë n’familje, ose këta. Edhe ti s’ki nevojë me ardhë n’familje teme ose me m’japë këshilla ose rreth ni organizimi për me kontribu ose diçka me m’folë ti mu për kontribut për shtetin e Kosovës, për Republikën e Kosovës.” Dhe masi iu drejtova une, i thashë, “Njonin prej djemëve cilin t’dush.” Edhe ai i kqyri tonë djemtë edhe ia nisi po qeshë edhe po thotë, “Qit hoxhën.” E kish pasë ni djalë që sot e ka dëshmor, Halim Bajraktarin. Ky e ka pasë shkollën e kryme për hoxhë, edhe ma ka dhanë Halimin.
Halimi ka qenë ni djalë shumë i mirë, ka qenë ni djalë shumë i vendost, edhe kur hyjshum… ne fillumë me to, ai për herë t’parë që fillumë n’fshat me grumbullu mjete, hezitojke. “Hajt,” thojke, “shko ti n’shpi, une po nalna te dyrtë për me hy me i kërku mjetet.” Ka qenë gjashtë vjet ma i ri se une, ia rroksha dorën, “Hajde Halim, se une ty t’kom vëlla. Na jena vëlla e motër, edhe nëse t’përzajnë ty, kanë me m’përzanë edhe mu. Edhe mos ki frikë, ku t’hi une, n’shpi, n’shpi, te oxhaku, te oxhaku, n’kuzhinë, n’kuzhinë, ki me ardhë” (qeshë). Edhe kështu që, asnjëherë qytetarët kundërshtu nuk e kanë. E kanë dashtë shumë edhe ai ka qenë shumë i vendost. Tani ma vonë u vesh edhe ushtar, edhe sot osht’ dëshmor, osht’ vra n’fshatin Llapushnik te Granella.
Domethanë, me kta që u dashtë me zgjedhë njerëz, se kishe problem me shku me gjithkon nëpër familje. Unë ka pasë rast, kam pasë ni fat, për shembull që babgjyshin e babës tem Hydë Ramën e kanë njoftë shumë drenicasit. E kanë njoftë për shkak të odës t’madhe që e ka pasë, ka qenë bukë-dhanës, ka qenë shumë i gjymertë dhe shumë familje n’atë kohë, dikun katër-pesë fshatëra qysh thojke babgjyshi, i kemi majtë me bukë se kanë pasë tokë shumë, edhe krejt tokën e kanë pasë në ujitje n’burim t’ujit. Dikun deri në 25 hektar tokë edhe dhetë hektar mal i kanë pasë. Edhe ku kom hy, kur i tregojsha e kujna ja, edhe mbesë e kujna jam… “Ah, mbesë e Hydë Ramës, hajde.” Gjithkun n’oda, m’kanë qitë në krye veni, ku kom hy m’kanë respektu shumë. Mirëpo, këta po e them që lun rol shumë familja, se domethanë me punën e babgjyshit tem edhe t’katragjyshit që m’i kanë njoftë edhe babëgjyshin që kanë qenë njerëz të zotë… Babëgjyshi ka qenë sfidues i odave. Nuk ka pasë shkollë kështu, po ka qenë shumë politikan (qeshë). Për në oda i ka sfidu qaq sa thojnë, “Kur ka folë Tahir Hydi, tek mas nji javë dite, aty fshati e ka marrë vesh çka ka dashtë me thanë”.
Eh veprimtarë të familjeve të mira, e kanë lujtë rolin e vet edhe kanë pasë, domethanë, kanë arritë suksese ma shumë. Puna e Këshillit Komunal për Financim atëhere t’arsimit, t’punëtorëve t’arsimit osht’ pengu shumë nga policia serbe, nga pushteti serb i atëhershëm, që ata këmbëngulës kanë qenë që me e zhdukë Këshillin edhe mos me funksionu. Mirëpo, organizimi ynë, vendosshmëria jonë e ka ba ato që ne e kemi vazhdu punën, për shkak që me funksionu arsimi shqip, n’atë kohë me program t’Republikës t’Kosovës edhe pse Serbia ka pasë hequr dorë për financim t’punëtorëve t’arsimit që i pat lanë pa paga. Kjo heqi dorë vetëm prej pjesës të administratës, domethanë të pastrusve e ktyne, këta i pagujke me paga n’fillim. Edhe në fillim qaq solidarë kanë qenë këta, saqë të gjithë punëtorët e administratës që jonë pagu i kanë marrë pagat, qato paga i kanë nda përgjysë krejt punëtorëve t’arsimit n’fillim. Mo kur u bo Këshilli, kur u kriju Këshilli për Financim, u bo organizimi, mo s’ka pasë… domethanë s’ka pasë nevojë me u nda pagat e tyne, veç për ni kohë i kanë nda pagat bashkë me arsimtarët. Me 2 korrik, domethanë, 2 korrik të vitit 1997, ka qenë festa e…
Kaltrina Krasniqi: Në ‘96?
Zahrije Podrimqaku: Në ‘96-tën, me 2 korrik të vitit 1996 asht’ ba bastisja e zyrës së Këshillit Komunal për Financim n’atë kohë të Drenasit ku jam arrestu unë. M’u ka konfisku vula, i gjithë materiali i Këshillit për Financim, domethanë, financat komplet. Edhe m’u kanë konfisku, ka qenë… obligimet që jonë grumbullu pagat mrena dite, 3145 marka n’atë kohë edhe 2525 dinarë m’i nxunën n’arkë. Nuk arritën… zyrën e arkës e kemi pasë n’shkollën… nuk e kemi pasë te zyret atje ku rrijshim edhe e organizojshim mbledhjet e takimet, po e kemi pasë të veçantë katin e dytë, ish-kabinet i Mbrojtjes që ka qenë t’arsimit, që kanë qenë armët e policia n’atë kohë, qaty e kemi pasë na zyrën e arkës. Edhe kur u dashke me punu për arkë, me shku me kry punën e arkës, i bomë barazimin e mjeteve edhe t’gjitha u dashke n’shkollë.
Edhe atë ditë ishte 2 korriku edhe na tha kryetari, “Të gjitha me qenë n’aktivitet edhe n’punë nesër.” Edhe une ia bana me dije valla kryetarit Hyzetit, thashë, “Kryetar, nesër osht 2 korriku festë, ka mundësi që me na sulmu policia për shkak t’festës”. Tha, “Zahri nesër duhet me qenë t’gjithë n’punë pavarësisht kush n’aktivitet. Edhe ti duhesh me qenë n’arkë.” Se në shkollë t’Dobroshevcit, nëse arrijmë me tubu gjysë page, se kur u tubojshin mjetet edhe kah gjysë page ia jepshum shkollave. Kështu që n’momentin kur i ka dorëzu axha Aziz të firmave mjetet që i kish grumbullu, edhe ni obligues, dikun gati… dy obligues çka i pagunë kah 800-700 euro që kishin pasë borxhe. Arritën me u grumbullu qito mjete, se n’arkë nuk ka pasë, se gjithmonë arka n’mbramje u barazojke që mjetet n’momente shumë t’shpejta i hjekshum prej arke edhe i çojshum nëpër shkolla. A u banë gjysë page për ni shkollë, gjysë-gjysë, ni pjesë n’dinarë, ni pjesë n’marka. Edhe arkatari tani e dijke qysh me i nda atje t’gjithë n’pjesë t’barabartë dinarët, cka ishin marka, t’gjitha markat n’pjesë t’barabarta kështu që, mrena dite na e arritëm. E pata shënu dëftesën, vetëm e pritsha arkatarin e Dobroshevcit për me ardhë m’i marrë pagat ose edhe me qenë dikush, se ka ndodh edhe për qytetarë hiç pa ardhë arkatari, vijke ni punëtor i arsimit ose ni qytetar.
Na pagat, për mos me na u nxanë, gjithmonë u dashke me i bartë nëpër shkolla shpejt e shpejt dhe me iu nda punëtorëve. Edhe atë ditë, roja poshtë e shkollës, unë kam qenë n’katin e dytë, nuk ka mujtë me arritë, se s’i ka vërejtë me kohë policinë, me m’njoftu mu që un m’i skeju mjetet, m’i mshefë. Kanë ardh, m’kanë gjetë mu, drejt n’zyre edhe m’i nxunën këto 3145 euro, 2525 dinarë. Ma murrën materialin e arkës, m’i lëshunë ato, domethanë, dëshmitë që m’i murrën qaq mjete. Edhe e kishin pasë bastisë edhe zyrën këtu te shpia e axhës, afër shpisë tem, shpinë e bacit Sheqë, ku i kemi pasë zyret aty. E kishin bastisë edhe atje, e murrën edhe kompjuterin e Këshillit për Mbrojtjen e të Drejtave, kështu që t’gjithë veprimtarët i kanë bastisë edhe zyret, edhe mu m’murrën n’stacion, e kishin marrë edhe profesor Jakup Krasniqin edhe e kanë marrë n’pytje edhe Izet Ibrahimin edhe Imer Elshanin. T’gjithë veprimtarët i kanë marrë n’pytje aty, a mu edhe Jakupin na patën marrë n’stacion.
Mu m’patën majtë pesë orë, tanë ditën gati, pesë orë rrafsh m’kanë majtë n’stacion t’u m’maltretu. Fizikisht jo, nuk m’kanë maltretu atë ditë, por psiqikisht po, t’u mu kërcënu se, “Ti punon… qysh ti femën? Ti s’shkon me i kqyrë punët e tua… Për ça punon ti?” Lloj-lloj fjalë, fjalë që as nuk përmenën e nuk folen, n’forma tjera t’u u kërcënu edhe kështu që i morrën mjetet atë ditë. Dhe mas nji kohe, Këshilli për Mbrojtjen e të Drejtave ia u ka bo nji padi policisë me këta t’jashtmit. Edhe këta për me arritë ato që demek e kanë kriju grupin e vet, me na marrë n’pytje neve se na ka bo padi Këshilli për Mbrojtjen e të Drejtave për shkak se edhe Këshillit ia konfiskunë kompjuterin.
Mas ni kohe i kanë thirrë t’gjithë veprimtarët në bisedë informative n’stacion t’policisë, a mu katër ditë radhazi m’kanë marrë n’stacion për qatë rast. Edhe prej atij momenti, osht’ momenti që gjatë krejt aktivitetit tim, e kom ni veten shumë keq. Domethanë, jo pse une e kom ni veten keq se jam frigu kur m’kanë marrë n’bisedë informative, m’kanë marrë n’stacion, po e kom ni veten keq para qytetarëve që m’i konfiskunë mjetet, se ato janë djersë e qytetarëve, janë mjete t’qytetarëve. Qysh une kam sy, tash unë s’mujsha me bindë veten kurrqysh, thojsha qysh kom sy tash me dalë me kërku mjete për paga t’punëtorëve t’arsimit përderisa m’i ka marrë policia. E kom përjetu shumë randë. Se thojsha, qytetarët i kanë nda nga ushqimi i familjes ato mjete edhe i kanë dhanë për punëtorët e arsimit, e mu m’i morrën serbët. Domethanë, ka qenë rasti që unë si e re n’atë kohë, e kom përjetu shumë randë marrjen e mjeteve pse kanë qenë drejtpërdrejtë mjete kontribut i qytetarëve. Vetëm për këtë arsye e kom ni veten shumë keq edhe kam qenë shumë e brengosne.
Mirëpo, profesori Jakup m’ka folë shumë n’atë kohë, se m’ka përkrahë shumë edhe qaq m’ka përkrahë se e shihke kontributin tem që nuk u ndalsha kurrë. Ka pasë rast, nana jem i ka pasë shtatë vllazni te dajtë edhe darsma, kur i martojke vllazninë, a beson që n’dasma nuk shkojke. Kish dëshirë nana jeme me më marrë në dasma n’familje t’vet, une i thojsha, “Jo nanë, se osht’ e shtune, e dille edhe du me shfrytëzu, unë për ni t’shtune t’dille i tuboj pagat e ni shkolle. Shko ti n’dasëm shlirë, se une nuk po kam dëshirë me ardhë n’dasëm, unë po kam dëshirë me dalë me i tubu mjetet, pagat e punëtorëve t’arsimit se punëtorët e arsimit presin”.
Kaltrina Krasniqi: A ju kanë maltretu fizikisht mandej?
Zahrije Podrimqaku: Jo, fizikisht jo, veç n’bisedë informative, rrafsh katër herë jom marrë vetëm për këtë rast që m’kanë bastisë, edhe m’i gjetën mjetet.
Kaltrina Krasniqi: Çka ndodhi n’vitin 1997?
Zahrije Podrimqaku: E du me ta cekë rastin aty, masanej masi ka bo Këshilli padi për rastin që ia murrën kompjuterin edhe Këshillit për Mbrojtjen e të Drejtave, këta i thirrën t’gjithë veprimtarët me shku n’stacion. Shkoi me ftesa. Shkoi n’bisedë informative profesori Jakup, në stacion. Shkoi kryetari i Këshillit, Izet Ibrahimi, shkunë Ferat Shala n’atë kohë, Selim Shabani, Gëzim Shishani, Ukë Krasniqi, t’gjithë këta kenë n’stacion t’policisë rreth ngjarjes të Këshillit. Domethanë, rreth kësaj bastisje na pytshin edhe unë e Ymer Elshani, po m’thotë Ymer Elshani, osht’ ky poeti që me krejt familjen Serbia… vetëm ni vajzë i ka shpëtu nga familja, e kanë djegë n’rastin e Poplekit këtu me 17 prill ‘99-tën. Edhe po m’thotë ky, “Oj Zahrije?” Thashë, “Urrno, baci Ymer.” Se isha ma e reja, domethanë gjithmonë njerëzt çka kanë qenë ma t’vjetër i kom thirrë bac. Ata që kanë qenë moshatarë me mu, i kam thirrë vëllezër, edhe kështu që për me gjetë ni përkrahje si e vetmja femën n’atë kohë te ta, edhe për me m’përkrahë unë i kom respektu shumë. Po njihkohësisht edhe respekti i tyne ndaj meje ka qenë i njejtë.
Edhe po m’thotë, tha, “A po m’dëgjon mu? Unë e ti nuk shkojmë n’stacion t’policisë hiç.” Thashë, “Po t’ndëgjoj.” Jo që u frigojsha, po masi ai m’tha, ish ma i vjetër baci Ymer, “Po t’ndëgjoj.” Edhe kenë kta krejt, edhe po vjen profesori Jakup, kur erdh e kish kry, tha, “Nuk ish rrezik, jo.” Edhe po m’shikon mu {mbyllë syrin} me sy edhe po prekë pak si ngatë, a di. Tha, “S’ish rrezik, jo.” Tu mendu që une e re edhe Zahrija mos po frigohet. Edhe, kur n’ata [n’at moment], ata shkunë, na ishum n’zyre, kur erdh Xhafer Qorri me nji polic tjetër ka qenë. Ia kom harru emrin, se ia kom ditë emrin edhe t’atij serbit, po ky shqiptari ka qenë Xhafer Qorri.
Edhe isha në zyre unë, Idriz Hajdari, ish edhe baci Ymer edhe tash ata erdhën, “A i keni ftesat?” “Po.” “Çka po pritni ju?” Tha, baci Ymer, “Po t’ju vyftë shumë, hajde merrna.” Tha, “Na s’kem arsye pse me ardh atje.” Tha, “Çohnu, hajde, hypni n’makinë edhe drejt n’stacion t’policisë.” N’ata iu flugë Idriz Hajdari, thashë une, “Nuk ka ftesë Idriz Hajdari.” Idrizi ish djalë i ri edhe m’u dhimke, ky i ri edhe mos p’e maltretojnë fizikisht, edhe ka qenë pak si temperament, si tip temperament. Ai tha, “Pse ti je shefi a?” Mu m’u drejtu (qeshë). Tha, “Ti je shefi, a unë?” Tha, “Unë p’i thomë, ‘Hajde!’” Unë i thojsha ktij, “Mos hajde se s’ki ftesë. Ftesë kem veç unë e baci Ymer”.
Edhe kur shkumë n’stacion atje, po zbresum prej makine, tuj hy n’stacion t’policisë, po ma bon mu Idriz Hajdari se gjithë m’thojke teze, a di. Nuk m’thirrke n’emën po m’thojke teze, se ai nip i Elshanëve t’Baizës t’u menu që edhe unë prej Krajkove jom, fis Elshan. Edhe tash, teze m’thojke. “Teze,” tha, “urrno, po t’jepi përparsi.” Edhe une asi p’i thomë, “Ku po m’jep përparsi ti mu ktu ku t’jepin stupc a?” Thashë, “A qitu po m’jep përparsi a? Jepëm përparsi dikun tjetër se jo ktu ku t’rrehin dajak” (qeshë). Edhe aty kemi qeshë.
Baci Ymer m’kujtohet, kurrë nuk e harroj atë rast, e murrë i krehi flokët para se me shku edhe e rregulloi krevatën, tha, “Pak si zyrtar Zahri a? Noshta kanë pak mëshirë ndaj neve pak ma ndryshe. Kur na shohin edhe i vjetër…” Thashë, “Jo bre, jo. Hajt se kta tjerët kanë kalu mirë, edhe na kena me kalu mirë” (qeshë). Qiky ka qenë rasti i Këshillit të Financave, po kështu Këshilli i Financave ka qenë i sulmumë edhe markat kanë qenë të ndalume me ligj me t’u gjetë n’xhepa si qytetar i thjeshtë, e lene mo me u merrë institucioni me to. Edhe grumbullimi i mjeteve ka fillu deri në ‘98-tën domethanë, edhe ktu kur e kemi bo… në ‘98-tën kur u vendosë post-blloku në Drenas se qaq kishte maltretime t’mdhaja, se ndodhi edhe rasti i Likoshanit i 28 shkurtit, ‘98-tës. A une për herë t’parë, ajo që m’ka nxitë për shembull, tanë atë sakrificë që e kom ba, dëshirën ma t’madhe e kom pasë që edhe t’kyçem n’Ushtrinë Çlirimtare t’Kosovës.
Kyçja ime në Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës ka qenë drejtpërdrejti lidhun me rastin kur osht’ ba vrasja e msusit Halit, me 26 nëntor… 27 nëntori, mujin e njimdhetë 1997-tën ka ndodhë rasti te, në Rezanë të Re, atje ku kanë qenë sulmet e drejtpërdrejta të ushtrisë serbe. Domethanë, makineria e ushtrisë serbe drejtpërdrejti e ka hasë me ushtarët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Tani krejt humbjen që e kanë ba ata aty, se fitusë kan qenë ushtarët e tonë drejtpërdrejtë edhe që i kanë nxanë pozitat aty. Kah kanë ardhë rrugës ata teposhtë, kah jonë zhdjergë kah shkolla, kanë gjujtë me automat edhe msusi Halit, domethanë Halit Geci, me ditarë në dorë osht’ vra mu t’u hy n’klasë te nxanësat n’atë kohë.
Ne si Këshill atëherë, kemi shku me Ibrahim Makollin, me Limken, Halime Morina që sot osht’ n’jetë. Ka qenë ni veprimtare shumë e mirë edhe shumë punëtore që i ka përkrahë shumë njerëzt nga terreni, sidomos komunave edhe komunës të Drenasit, i ka përkrahë shumë. Jonë ardh kta prej Prishtine, na kanë marrë, m’kanë marrë mu në Këshill në Drenas edhe kemi shku n’fshatin Llaushë. Aty jemi taku me ushtarët në ni odë, edhe na kanë tregu krejt për ngjarjen. T’plagosun n’këtë rast, nuk ka pasë asnjo prej ushtarëve tonë, përveç vrasjes të mësusit Halit. I kemi marrë t’dhanat, shënimet, e kemi bërë fotografi aty, edhe prej ktij rasti mu m’osht bo kërkesa drejtpërdrejti prej ushtarve, se, “Na vyjnë femra për me kontribu, se mujnë me depërtu ma lehtë, sidomos kur t’kem me bartë. Qoftë valixhe me armatim, qoftë me uniforma, prej ni qyteti me i sjellë deri te qëndrimet ku kanë qëndru ushtarët, qoftë n’familje, qoftë n’ato oda ku janë strehu ushtarët”.
Edhe këtu, domethanë n’këtë moment, une kom vendosë edhe ata për mos me m’thirrë drejtpërsdrejti me emër thanë, “Gjeje ti, që kur t’thrrasim na qoftë n’telefon, qoftë kshtu, mos ta përmenim emrin me t’rreziku edhe ty”. Edhe une thashë, “Une e kam n’xhep pseudonimin, se mu qytetarët e mi, kur t’dal me i grumbullu pagat e punëtorëve t’arsimit edhe çdo aksion që e marr, m’thojnë malësore” (qeshë). Edhe këtë emën ma ka vu baba i Shqipe Ahmetit, Arif Ahmeti, gjithë malësore m’ka thirrë, domethanë n’bazë t’angazhimit që e kom pasë une.
Edhe ktu, gjithmonë masi m’kanë thirrë, n’kontakte mo kurrë s’më kanë thirrë Zahrije, vetëm malësore. Mirëpo, policia serbe m’kish pas ra n’gjurmë. M’kujtohet ni rast, kur jom dalë n’stacion t’autobusave m’kanë dërgu me marrë… Aty ka qenë gabimi pak i tyne, se unë iu thojsha, “A keni lexu libra se nuk duhet përmes telefonit, se pavarësisht telefonat përgjohen, edhe zoni nihet.” Mirëpo, ata i kanë bo do gabime aty edhe noshta qaj shkak ka qenë që unë kom ra n’dorë t’policisë ma vonë. N’momentin kur m’kanë thonë se, “Ki me shku me marrë Zahri nji çantë me uniforma, e bjen ni femën e Gjilanit,” e kam t’shkrume ktu, “nji, Dije Lohaj edhe ki me dalë me marrë. Ka uniforma, ka jelekë antiplum, janë do paisje ushtarake, ka mundësi edhe me pasë edhe naj ksi bume t’vogla n’çantë. A po shkon me marrë?” Thashë, “Po, po shkoj”.
Edhe atë ditë, unë jom dalë n’stacion t’autobusave, jom shku me marrë qysh m’kanë thanë n’ora nji. Nuk ma kanë përshkru… me emën s’ma kanë dhanë këtë vajzën. Po m’thanë, “Osht’ nji vajzë veshun n’farmerka, qësi xhamperi ka, osht’ e dobët n’ftyrë, flokët i ka t’gjata deri ktu {prekë shpatullën}, edhe ki me marrë çantën prej asaj.” Edhe shkoj une n’stacion edhe n’bazë t’përshkrimit qysh ma kishin përshkru kta atë vajzën, unë p’e kërkoj. Tu e kërku, tu u sillë aty rrethit t’autobusave, thashë hajt te marrë ni gazetë edhe e maj n’dorë, kishe jom tu lexu diçka. Kur m’ka njoftë ai n’trafikë tu punu, ai personi që punon n’trafikë m’doket ka qenë i Rezallës, mesa m’kujtohet a i Likovcit, nuk e di. Tha, “Ty vajzë po t’njoh,” tha, “shumë mirë po t’njoh. Ti je veprimtare, je e Drenasit.” Thashë, “Po. E ti i kahit je?” Tha, “Jam prej Rezalle po nuk ka rëndsi me t’tregu, me rëndsi po t’njoh edhe po t’tregoj, a p’i sheh qata persona qatje drejt, ktheje kokën anej kqyri.” Thashë, “Po.” Dy persona t’gjatë, njoni n’farmerka, njoni me trenerka. Tha, “Këta jonë inspektorë edhe prej se ki ardhë ti, kta jonë t’u t’përcjellë”.
Edhe ka qenë ai rast për shembull, kur m’tha ai ashtu, thashë, “Mirë, a po del ti prej trafike pra? Dil edhe sillëm bashkë se une jom ardhë me kry punë edhe pa e kry punën une ashtu kshtu, nëse e kanë ndërmend me m’arrestu, m’arrestojnë ktu edhe… nuk shkoj pa e kry punën, për çka jom ardh. Po nëse ka mundësi me dalë me m’shoqëru kishe jam t’u nejtë me ty, ose t’u bisedu me ty.” Edhe aty tash, dulë ky djali edhe po sillem. Tuj dalë, t’u u sjellë edhe ata t’u na përcjellë neve. P’e shoh çantën, çantën e pashë, po atë vajzën jo. Edhe i thashë, “Ti qitash shko, se une çantën e gjeta.” Unë po kqyri e po afrohna rreth çantës, se çanta u shihke si çantë e madhe, ksi që bijnë mall prej jashtë. Baba jem kur shkojke jashtë për tregti me çanta t’mdhaja, qasi çanta njejtë. Edhe thashë, “Qikjo çantë duhet me qenë”.
Kur unë t’u e kqyrë çantën t’u e përcjellë, ka ardhë ajo vajza, trrak m’u ka afru qikjo Shehadija. Edhe, po thotë, “A je ti ajo vajza që po m’kërkon mu?” Thashë, “Po, vet.” Kur e pash ajo n’farmerka, e dobët, qashtu qysh ma kishin përshkru kta djemtë. Edhe tha, “Qe çantën.” Thashë “Hajde nihmomë pra, te marrum çantën edhe te shtijmë n’autobus.” Aty tha, “Jo valla, une s’muj me çu, se mu ma kanë bajtë qytetarët n’autobus, une as që e kom kapë çantën.” Thashë, “Hajde ti, se une e çoj çantën, t’çoj edhe ty, veç pak peshoje në njonën anë.” Ia kom bo edhe ajo e ka prekë n’gaz (qeshë). N’ata e kemi shti çantën n’autobus te bagazhi ku hyjnë ato, e kemi mbyllë, u mushë autobusi. M’ka përcjellë, m’ka vrejtë ai edhe me siguri i ka vrejtë edhe inspektorët ky shoferi i autobusave. Edhe veç o shku e ka çelë gepekun e autobusit edhe ma ka nxjerrë çantën. Thashë, “Pse p’e nxjerrë?” Tha, “Une nuk e lo këtë çantë se si t’dal, a p’e sheh te hymja aty n’dalje,” tha, “gjithmonë policia aty m’kontrollojnë komplet edhe m’nxjerrë problem edhe me qytetarë edhe mu edhe krejt m’nxjerrë problem, m’ban telashe.” Thashë, “Leje çantën kurgjo, une e kam përgjegjësinë për çantë. Nuk osht’ kurgja. Rrobat m’i ka çu ni hallë prej Gjermanie, e kam ni hallë edhe m’i ka çu. Ni maqinë t’shkrimit, s’kam kurgja n’ta.” “More,” tha, “nuk ta lejoj çantën n’autobus edhe s’ta lejoj”.
E pashë që osht’ i vendos’t mos me m’marrë me autobus pr Drenas për me ardhë knena. Edhe aty p’i thomë ksaj vajzës se kjo deshti me ecë niherë. Thashë, “Jo, ti me ecë nuk ban pa e ditë çka po ndodh me mu.” Edhe e kemi kapë çantën, kjo prapë mu po m’thotë, “Po s’muj e çoj se o larg.” Thashë, “Ki me m’ndihmu edhe qështu trup drejt e ku osht’ sot ura, rrethi, që hin nër urë për me ardhë për Drenas rruga.” Thashë, “Dalum drejt aty,” thashë, “edhe tani ti shkon prej shpie edhe s’ka asni problem.” Thashë, “Une e çoj çantën, veç ngjitja ti çantës, une e çoj çantën”. Kap çantën une, edhe ajo në njonën anë. Kemi dalë te rruga kah. Edhe si kemi dalë te rruga, jom nalë n’trotuar, po pret aty, thashë, “Ti qitash ec!” Edhe une t’u i përcjellë makinat mos o’ naj qytetar, mos p’e njoh prej Drenasi me makinë, ose naj qytetar që osht’ taman kshtu familjar.
Kur p’e shoh, po vjen ni 101-sh i… edhe kqyrsha mos janë inspektorët me makinë t’tyne. Kur p’e shoh, ni 101-sh në ngjyrë t’portokallët, e kish pasë ni jargan t’blertë n’karrikat mrapa. Edhe aty thashë, “Qikjo osht’ veç familjar.” Trrak, për herë t’parë n’jetën time ia kom qitë dorën makinës si vajzë edhe jom dalë trrap. Gati dola n’asfallt ia qita dorën. Tha, “Urrno, çka ka, çfarë problemi ki?” Thashë, “Jo, s’kam asni problem, po a ka mundësi, e paske makinën e lirë,” thashë, “me m’marrë. Po t’paguj me m’çu deri n’Drenas.” “Po ku bre, larg n’Drenas.” Thashë, “Po t’paguj dhetë marka” n’atë kohë, dhetë marka n’atë kohë ishin t’mdhaja. Edhe tash, unë i kisha paret me i pagu. Thashë, “Po t’i dho dhetë marka, çomë deri n’Drenas.” “Po,” tha, “une e kam n’Sllatinë, n’Sllatinë e kam dyqanin, deri n’dyqan aty.” Po, para se me i thanë, “A po m’çon?” I kom thanë, e kom pytë, “I kahit je ti djalë?” Tha, “Jam i Sllatinës.” Thashë, “Çfarë mbiemni ki?” Tha, “Jam Zogian.” Thashë, “A jeni far burrash ju Zogianët?” Ia pata bo, tha, “Jena bre, po tash nuk p’e di, te shohum.” A di (qeshë). Thashë, “Ani pra ki me m’çu, une t’paguj, qështu”.
Atëherë tha, “Jo, une deri n’Sllatinë.” Thashë, “A ka mundësi me m’çu deri n’Koreticë? Une aty e kom hallën te Bekollët, te shpia e Zeqir Bekollit. Për vlla t’Zeqës e kam hallën teme edhe ma shumë hiç, edhe po t’paguj edhe prapë deri aty po t’paguj. Aty e ki afër.” Tha, “Ani bre, s’o problem hyp.” Thashë, “Ani zbrit pra, ndihmomë me çantë te shtijna n’gepek, se une s’muj me çu çantën vet”. E ka zbritë, m’ka ndihmu, e kena shti çantën n’gepek edhe jemi nisë për Drenas. Kur jemi nisë për Drenas, para se me ardh te rrethi ktu në Fushë Kosovë, osht’ nji rrugë për kështu {shpjegon me duar} që sot osht’… m’doket Fakulteti i bjen qasajde. Ka qenë mesit shpia aty edhe qajo rrugë t’qitke kah te lumi Sitnica, te ura. Domethanë, e kalon krejt Fushë Kosovën kshtu nëpër Batushë.
Tha, “Po une s’e di këtë rrugë.” Thashë, “Une e di, ka qenë mirë me i ra qisajde na, mos me hi” se ma merrke menja që ata ju thojnë me telefon, me toki-voki[2] atëherë qysh i thojshin. Ju thojnë policisë që osht’ filan veprimtarja t’u ardh edhe pritne. Thashë, “Ata jonë t’u m’pritë mu gjithqysh te rrethi n’Fushë Kosovë”, ku kanë qenë t’vendosun policia. Edhe na kemi ra nëpër atë fshat, kemi dalë kah te lumi, te ura, te lumi Sitnica edhe kemi ardhë drejt për Drenas. Edhe tash, une gjithmonë t’u e përcjellë makinën n’pasqyre. Edhe kur kemi ardhë n’Krivovë që thirret ky veni n’Koreticë te Kroni i Mretit, aty teposhtëze ku osht’ qendra e biznesit knena. Rrugës p’e shoh n’pasqyre ni Mercedez i kaftë edhe dy inspektorë tanë. Hajt, thash, se s’dita qysh une me i tregu tash ktijna, qysh me ia spjegu.
Tu mendu une, tu mendu, thashë, “Shkojna!” U afrumë ma afër hallës ka te Bekollt, lagje Bekollt. “Ti djalë,” thashë, “une jam veprimtare”…po se kah erdhëm, ai kah bisedu, ia nisi para se me i pa une inspektorët, para se me m’thanë, ja nisi, “A ban me bisedu diçka?” Sikur mashkujt, a e din qysh e kanë, “Po m’pëlqen shumë, e shumë kokë, shumë vajzë… e sjellshme, koke shumë vajzë e mirë. Pom dukesh t’kom pa dikun. E kahit je?” I thashë,“Jam prej Drenasi une…” qështu, qështu, “halla m’i ka çu do rroba.” Atina rrugës kah vishum edhe tash tha, “Unë kisha pasë dëshirë me bisedu diçka me ty e…” ai n’atë aspekt me siguri ka qenë i pamartumë… s’e kom pytë. Edhe tash unë p’i thomë “Hajde kësi heri s’kam kohë, herën tjetër kur takohem.” (qeshë) Po ia boj une atina.
Edhe tash une rregullisht tu i përcjell n’pasqyre. Kur i pashë inspektorët, atëhere i kom thanë atij, “Ti djalë unë jam veprimtare e Këshillit Komunal për Financim edhe unë jam në sy të policisë. Atje n’stacion më kanë përcjellë policia, po t’njoftoj, por ti mos u frigo! Gjithë përgjegjësinë, çkado që ndodh e marr une. Edhe për çantë, përgjegjësine e marr une. Ti me qenë ai i vendost me thanë as s’e njoh, as s’e di e kahit a, as kush a, por e kom marrë me pagesë.” Thashë, “Qe dhetë marka ku i ki.” Tha, “Jo, s’ti marr! Jo, masi koka puna kshtu, kurrë s’ti marr.” E nuk m’i murrë paret. E thashë, “E ti ktheu qitu!” “Rruga,” kur erdhëm afër në Koreticë, thashë, “rruga o këtu! Unë qitu e kam hallën. Çomë para dyrve aty! Del e hjekum çantën bashkë edhe ti vazhdon rrugën tane”.
Thashë, “Kta ta kanë marrë regjistrimin, kanë me t’u kthy përmrapa, me t’ardhë te shpija me t’pytë për mu krejt, po ti mos u përlot. Ti qëndro n’fjalë të tuaja. Thuji m’ka pagu dhetë marka edhe une as s’e njoh as s’e di e kahit osht’.” Edhe jemi dalë jashtë edhe ai i’a nisi pak po frigohet edhe po thotë, “Ku-ku, motra jeme qysh… qysh nuk ëm tregojshe, qysh ma bone kta.” Po thashë, “Po ti hiç mos ki dert, se une ashtu u dashtë me ardhë me diçka. Une pergjegjësinë e marr vet. Edhe ata nëse tentojnë me të arrestu ty, unë kom me thanë, qe ku jam une, ky s’ka faj kurrgjo n’këtë drejtim.” I thashë, “Rri ti shlirë n’këtë punë”. Jemi nalë te dyert e Bekollve, aty te halla edhe ata e kanë kalu makinën tonë nja pesë metra para makinës edhe janë nalë, p’e shoh që po shkrujnë. Thashë, “A din çka? Kta po tuten ma shumë se na.” Po i thashë, “Zbrit!” ktijna, ktij djalit t’Zogianve. Thashë, “Zbrit ti, edhe ndihmon me çantë. Nëse kanë ndërmenë,” se kta te miqt janë familje kallabllak, thashë mos t’ju boj telashe, “me m’arrestu le të m’arrestojnë qetu”.
Prit, prit, prit, e çelim gepekin e ata hiç s’po lëvizin venit prej makinës, por rrijnë n’makinë. Atëhere i kam thanë atij, “Kape çantën veç mrapa…” ka qenë oborri i zidum duvar, thashë, “veç mrapa duvarit edhe une e mbylli derën, e ti veç vazhdo rrugën tane.” Thashë, “E kta kanë me t’u flugë përmrapa. Pa t’pytë s’e lanë. Veç ty mos ta nin, qëndro n’fjalë tane, kurrëfarë sherri s’ka me t’dalë.” Edhe aty une e kom ngre une çantën zhag, e mu kputë vega, se çanta e randë. S’ish kanë kurrkush n’oborr t’hallës edhe e kom çu n’kotec t’pulave, e kom mshefë. Edhe aty jom hi te halla, i kom thanë hallës, “Mi gjaj nji parë rroba të tjera, t’i ndërroj.” Thashë, t’paktën mos të m’njohin bile përmes rrobave t’ndryshoj diçka. Edhe ia kom marrë hallës nji jakne me kapuç kështu {tregon si e vendosë kapuçin} edhe i kom ndrru rrobat edhe i thashë, “Gjema Burimin për atë [e pakuptim.], le te merr nji kolicë.” E kemi marr çantën, e kemi qitë n’kolicë e i kom thanë djalit, “Ti me kolicë nisu përpara, une vi masi të kalojsh ti asfalltin edhe dilsh teposhte atje edhe shko…” e kom pasë hallën tjetër menjiherë te Balavit, se thash, “Ata vijnë ktu, e rrethojnë shpinë edhe e bastisin”. Thashë, “Po te ndrroj vendin prej atuhit”.
Masi i ndrrova rrobat, i mora rrobat e hallës edhe e mlova çantë me batanije, n’kolicë, i thashë djalit “çohu edhe rri aty se mos t’ma çelin çantën me pa se çka ka n’ta, se s’ban asht’ e ndalume çanta me u çelë.” “Jo,“ tezja tha, “selam deri sa t’vish ti te tezja [e pakuptim.] unë n’oborr rri.” Unë jam zhdjerg arave teposhtë, tani i kam ra tjetrës rrugë edhe tu e përcjell terenin deri sa jom shku te halla tjetër. Kur jam shku te halla tjetër i kom thanë “A ki dhomë me çelës?” Tha “Po!” Thashë, “Gjema çelsin edhe hajde ndihmom me qet çantë.” E kena marr çantën, e kom shtie, e kom mbyll me çelës. Dojsha me e siguru çantën mos me hetu ata çka ka n’çantë edhe mos me m’vrejt se ku jam e çka jam, e ku jam n’lidhje, me çfarë aktiviteti po merrna, perveç aktivitetit legal që e numrojshim na: Këshilli i Financave, Këshilli për Mbrojtjen e Drejtave, e institucionet tjera.
Edhe këtu e kom marr e kom shkru nji letër, e kom mbyll mirë me izolir edhe ia kom dhanë çikës t’hallës. I thashë, “Shko në Drenas edhe mos i jep as dajës Ramë, për babën tem, as dadës [e pakuptim] po drejtpërdrejt ja jep dajës Arsim, vllaut t’madh.” Se vllau i madh, Arsimi m’ndihmojke çdokund, qofte me makinë transportin si shofer, qoftë … um përkrahke. Se puna e ushtrisë, te prind nuk dojsha me e bo legale, se thojsha çka me bo me shpetu noj llaf nojkun edhe rrezikohen kta, m’rrezikojnë mu edhe i rrezikoj edhe shokët tjerë. Kshtu që, ky rast ktu e bjen çika, ia jep letrën edhe i tregon vllaut edhe thotë ,“Qe kshtu, qe kshtu inspektorët e kanë njekë. Kom ndrru venin prej hallës t’madhe atje te dada Shehide, kam kalu atje te Balavit atje te halla tjetër edhe jam ktu sonte. Nese vjen dikush, t’pytë dikush, dije qe une qitu jam. Ktu me ardh me m’marrë”.
Tash, kjo e diti, halla që une po buj ktu edhe u çu prej [e pakuptim]. A une me menime thashë, “Hallë! A ka dikush telefon ktu?” Tha, “Po, ka nji kojshi. Janë jashtë këtu.” Atëhere, veç familjet…zakonisht, nëpër fshatra [nuk] kanë pasë telefon, veç ata që kanë qenë, i kanë pasë djemët në mërgim që për me fol me ta. Se nuk kanë pasë kështu shumë njerez sikur sot. Edhe tash “Hajde…” thashë, “veshe mantillën edhe me më çue drejt te ajo familje, se une nuk e di.” Jena shku bashkë me hallën, çantë e mbylla n’dhomë edhe numrin e telefonit e kisha t’atyne n’Llaushë. Veç i kom thirrë n’telefon, e ju kom thanë “Unë jam personi që m’keni çu për rrugë, jam ardh! Ktu jam sonte. Mirë kom mrri.” Edhe e kom mbyllë telefonin. As emën as hiç. Edhe ata e kanë marr vesh. Tani ata tu mendu që jam ardh ktu, jam n’shpi tem, a din? Edhe t’armatost edhe janë shku te vllau jem. Thotë jena ardh, qështu, qështu Zahrija na ka pru uniformat për ushtarë. Thotë, “Jo, Zahrija ma ka çu nji letër. Nuk o ktu. Por, qe unë po vi me juve edhe shkojmë”. E erdhën n’Koroticë te Balavitë. Po mbramje, terr…veç o’ terru.
Edhe une u [e pakuptim] që u hoqa prej atuhit, masi erdhën me m’marrë edhe kap çantën… s’ish burri i hallës aty, veç halla me fmi. “E kthehu,” hallës,” e kthehu e kthehu.” Nuk o kthy, badihava. E hetoj ajo diçka. Shkurt ish kurreshare, “Qe unë po të ndihmoj.” Thashë, “Ti kthehu, qetu po përshëndetëm me ty, se qe m’ndihmon Arsimi”. Me vllaun e kena shti çantën n’gepek. Ata n’kerr janë kanë me automata, domethanë t’armatost me uniforma ushtarët edhe vllau jem me ta. E kemi qit çantën aty, kur ajo ka shku me e çel deren… kur e ka çel derën i ka pa ushtarët (qeshet) edhe ka bo kshtu {çon vetullat}, u tërhjek. “Uh, motër,” tha, “qysh ktu?” Thashë, “Motër, asnji za s’du me ta ni! As burrit, ruaj se gabon i tregon, Aas kurrkun mos fol kurrkun.” Thashë, “Ti per mu ndaq fol, po t’i marrin vllazninë e tu, se mu (qeshet), se mu smujnë me m’nxanë. Vllaznive tu i bojnë telashe (qeshet), jau bon sherrin vllazënive të tu.” [E pakuptim] babën teme edhe vllazënitë tjerë… kisha bisedën për axhallarët e mi. Thashë, “Ti trrak, mbylle, e mos gabo me fol me kurrkan kurrgjo”.
Edhe e kena vazhdu rrugën aty, nëpër Vasiljevë na trup rrugën, krejt maleve knena pa dalë n’asfalt hiç, ktu n’Poklek edhe drejt. Kur jemi ardhë te shpija jem, vllau ka zbritë edhe tha, “A po vjen Zahri?” Thashë, “Jo more! Gjithë këtë munim edhe gjithë këtë t’hjekme, tu m’njekë inspektorët deri n’Koreticë.. jam kurreshtare me pa, a kom pasë për çka mu lodhë a jo? Po du me shku atje” (qeshet). Edhe shkumë atje ka qenë… jemi shku… ky mësuesi, nuk mu kujtohet emri i tina…n’shpi të tij. Po! Skender Rreci. N’familje të Skender Rrecit, aty kom hangër darkë, gruaja e tina na ka kthy [na e ka qit darkën], krejt ushtarët kishin qenë aty. Edhe i kanë marrë, i kanë vesh uniformat, dylbi kish pasë, jelek anti-plumb edhe katër bume. Veç po ushtarë… për nja dhetë, 15 ushtarë, ka pasë uniforma n’qatë çantë. Veç qekjo ka qenë ai rast që une s’e harroj kurrë.
Kaltrina Krasniqi: Mandej ju kanë arrestu?
Zahrije Podrimqaku: Atu m’kishin pasë fotografu n’stacion t’autobusav, bashkë me Shehadijen m’kishin pasë fotografu… me çantë, kah e kemi qit çantën n’trup, fotografija se… n’momenti kur m’kanë arrestu, mu qatë fotografi ma qitën.
Kaltrina Krasniqi: Kur ju kanë arrestu edhe ku ju kanë arrestu?
Zahrije Podrimqaku: E tani, kjo ka shku mas nji viti tani. Arrestimi ka shku tani mas nji viti. Po t’thomë, se tani unë kam kry edhe shërbime tjera. Kam qenë ka n’fshatin Demjan. Më kujtohet emri i atij personi, nji Haliti ka qenë ish i burgosur politik, ku m’kanë çu ushtarët atje te nji Ibrahimi, kam marrë çantën me armatim… me ksi… fitila t’dinamitit. Barut ka qenë. Krejt fitila ka pesë, t’lidhun kanë qenë. Aty e kam marr një çantë, te Ibrahimi edhe m’ka përcjell qeky Haliti edhe aty kah jemi shku në… krejt bjeshkëve të Pashtrikit diku, pesë fshatra, n’male të Pashtrikut krejt mal nalt atje gati te kufini e kish pas qeky Ibrahimi shpinë… kru e kam marrë kta barut. Ka qenë borë e madhe, dimën, o Zot i madh! Dhetori ka qenë, dhetori i ‘97-tës… a ka qenë fillimi i janarit, nuk po m’kujtohet mirë. Veç kah ecëshe… brrum, brrum, brrum… por i kisha çizmet e forta (qeshet), se i pata marr n’Prishtinë, bash për ushtri i pata marr.
Bile, ka qenë rasti, kam qenë n’protesta me Agim Vrellakun, jena hi me nji dyqan edhe unë pare kisha, se baba jem ka punu shumë, o kanë shumë punëtor i madh edhe shitke n’treg. Masi e largunë prej pune tani shitke n’treg. Por për pare kurrë sëm ka lanë me hjekë. Gjithë më ka dhanë “Qe ku i ki paret, merr sa t’dush, le sa t’dush. Veç je femën edhe po ta jep baba mundësinë që mos me i’u nënshtru asnji mashkullit”. T’jem vetëvetja gjithë më ka thanë, kurrë pa pare s’ëm ka lanë. “Jo,” thojke, “se mun me metë pa pare, mun me deviju e me pësu kshtu, ti t’kish pare ma shumë sesa ata që po punojnë me ty”.
Edhe aty n’protesta, une i kisha paret me veti. Kur hynëm n’lokal, po m’kqyr Agimi, Agim Vrellaku ka qenë kryetar i Këshillit, bashkë me ta edhe p’i thomë shitësit, “Gjejëm nji parë çizme që i qëndrojnë lloqit, borës edhe shiut.” Tha, “Po janë shtrejt, oj vajzë!” Thashë, “Po sa mujnë me qenë?” Tha, “100 marka.” Thash, “Qe 100 marka.” Edhe i pata marrë qato çizme, veç për ushtri i pata marrë. Hala i kam aty te nana, i ruaj kështu për kujtim. Ju kam thanë (flet duke qeshur), “Mos mi hupni!” Se s’arrita me i shtjerrë (qeshë), m’kanë arrestu tani. E kështu që, ka jam shku n’bjeshkët e Pashtrikut, bora ish, ta merrke menja nuk t’lëshon por ku sharrojshe, deri këtu {tregon me dorë}. Brram, brrap, brrap, krejt pesë, gjashtë fshatrave e nuk jom lodhë.
Në nji rast qeky Haliti ma boni, tha, “Mirë ti! Qysh ti gjithë këtë rrugë n’kamë pe bon me mu si vajzë. Qysh po m’beson mu? Qysh arrite me m’besu?” Ka qenë me kontribu per atëdhe si vajzë, kontributi duhet m’u çmu dy- tri herë më shumë se i mashkullit, se te femna janë sfidat t’ndryshme, që femna mund përjeton edhe ka pengesa t’ndryshme që t’i bajnë njerëzit, por unë kam qenë këmbëngulëse edhe nuk iu kam nda aktivitetit kurrë. Kur ma boni këtë pyetje, për nji moment u preka a? Se thashë, çka osht ka menon ky njeri! A e din? Unë isha e re edhe ai e dike që unë jam veprimtare. Une e kisha besimin që ai ish i burgosun politik, për shembull, i ‘81-shës, rasti i ‘81-shës ish burgosë. Edhe kur m’tha, “Qysh ti pesë, gjashtë fshatra gjithë këtë rrugë bjeshkëve, ti bjeshkëve përpjetë?” Që e bajshim bjeshkëve të Pashtrikit. Tha, “Pe bon me mu, e qysh po e ki besimin?” Thashë, “Mirë bre ti shoq, ti je babë i fëmijëve, je i martum, unë muj mu kanë vajza jote. Unë këtu e kam besimin. Plus edhe njerëzit n’këtë botë janë ardhë me din e iman[3] qysh thojnë qety pleqtë.” Thashë, “Edhe njeri, mas pari unë i besoj vetëvetës, e kam besimin te vetëvetja. E kur e kam une besimin te vetëvetja, kurrkush nuk mundet kurrgjo me m’ba.” Edhe kësaj rruge, tani u kthy edhe m’kërkoj falje për fjalën që ma tha, “Unë kerkoj falje. Kërkoj falje, veç dashta me kqyrë qysh po reagon, e ti reagove shumë ashpër, e sene. Mos u prek e mos u idhëno, se unë t’respektoj si motër…” Thashë, “Krejt n’rregull, edhe unë ty. Për nji rrugë që jam nisë, është një kontribut për çështje kombëtare edhe une ty t’respektoj si vëlla.” Thashë, “Qe edhe unë jam veprimtare, gati dhjetë vjet aktivitet i kam edhe gjithmonë në mesin e mashkujve jam ni si motër me shumë vëllezër”. Edhe ai u befasu prej fjalëve të mia edhe disa herë ka kërku falje.
Kur jemi shku n’odë te Ibrahimi, e kemi marrë këtë çantën aty edhe kemi bisedu. Edhe po tregon ai për nja, “E kish pasë nji shpi, shumë e vogël…” zakonisht kto familjet rreth kufinit që kanë qenë [e pakuptim.] Kto kanë ra edhe pre e shumë… domethanë, armikut n’bashkëpunim me ta. Po tregon, tha, “Qështu, qështu,” po tregon atyne, “kjo shpija ktu asht e njanit që e ban postën n’Shqipni e n’Kosovë knena edhe bashkëpunon me serbet. Thashë, “Une kom me ta përcjell këtë amanet.” E na dha atë çantë me fitila t’barutit edhe tani une n’atë natë kom bujtë te ky Haliti n’familje. Ish kanë familje e madhe, domethanë, nanën me ksi veshje me drrasa që i kanë gratë kah ajo anë anena edhe m’pritën mirë e krejt. Tash ajo anë anej nuk marojnë çaj, por i kishin pasë gjygymat në gaz për mysafir drenicak. Edhe u çunë (qeshet) me maru çajin e rusit per mu (qeshet) edhe pse s’isha kurreshtare e çajit, a din? Se na kena pasë pemë gjithë n’Krekovë edhe ma shumë pemë kena përdor.
Edhe tash une bujta atë natë aty edhe ajo halla nji veshë t’punume, mu, këmbulëse, ma dha. “Merre, merre!” Unë thashë, “Jo, ti maje ktu se te ju s’paska luftë, se te na n’Drenicë ka luftë edhe une nuk muj me e marrë se janë tu i djegë shpijat atje. Edhe atje për çdo ditë ka bastisje, arrestime t’njerëzve edhe nuk i dihet punës.” Thashë, “Ma mirë maje ti veshjen kombëtare. Jam marak në këto veshat kombëtare t’shqiptarëve që janë traditë e vjetër e jona, por osht’ kohë që une nuk muj me e marrë me u ngarku me ta, se unë jam tjetër sen tu i punu (qeshë). Nuk kam kohë me e vesh kta”. Edhe ajo halla tash … shumë burrënore kish qenë edhe qaq mirë m’priti.
T’nersërmen tani Haliti m’përcjelli deri n’Gjakovë n’autobus. E une nuk e kom ditë që ka punkt n’Klinë. Por e përgadit me veshje jam kanë. E kom pasë nji mantil dekterna ktu {tregon me dorë kah gjuri} t’zezë, nji shall rrafsh e gjanë kaq {tregon me duar gjatësinë}, por e gjatë diku përmi dy metra, e kur u pështjellsha tash me ta u ba, taman u bajsha sikur hallë e vjetër kështu. Edhe ma shkurt u dashke me improvizu. Une… m’përcjelli Haliti, m’hypi n’autobus krejt e pshtjellët me atë shallën e… me dije me pantolla isha, n’çizmice që i pata ble për ushtri e sene, por e kisha edhe shallin që isha e përgadit, për shembull me u duk edhe si hallë e vjetër e shpisë me u improvizu me roba…me humb trag,[4] me humb fije. Edhe këtu, n’këtë rast, kur jam ardhë n’Klinë, po e shoh punkt-i[5] krejt me polic Serb. Mmmm. E kom pasë një gru afër me fëmijë. Unë kam që n’pjesën prej dritarës. çatën, veç e pata fut çantën me robë, kshtu karriga edhe e pata mbulu edhe me palltë edhe shall edhe u mbështjella. Edhe aty e kom nxjerr prej dokumentave, kom nda letërnjoftimin e Serbëve. Veç i kena pasë letërnjoftimat ksi Jugosllav që kanë qenë… edhe jam dalë e lashë këtu.
Po i thomë asaj grusë, “Afroji fëminë afër për knehit motra jeme se kam diçka t’rrezikshme n’çantë. Edhe pështetu si n’krah prej meje diqysh edhe fëmijën krej prej meje edhe une po du me u paraqitë si flejt. “Hiç,“ tha, “dert mos e ki”. Thashë, “Se kësi heri, që osht kismet me pështu mirë, që s’osht qektu shkova, e pat puna jeme” (qeshë). Edhe aty jam mbështetë për dritare, e pështjellme krejt si hallë e vjetër edhe me atë mantill edhe mbulova, edhe çantën, edhe ajo gruaja ma ndihmoji shumë. M’i afroi fëmitë krejt n’karrigë knena, une u shtyva e ja lëshova vendin asaj për me i ulë edhe fëmijën knej prej pjese t’kamve t’mija. Edhe shumë m’ka mbrojtë ajo gruaja, që as emrin s’ia di as kah asht’ as kush asht’ edhe këtu jam mbështet te muri edhe tu menu te Zoti (qeshë) edhe qaty i kom ra shahadet… edhe pse unë kurrë s’jom falë as kurrgjo por… lutju Zotit e t’u i thanë, “O Zot jam tu punu për një qëndrim të drejtë edhe për një popull tem që asht i shkelun edhe për të drejtat e mia. Edhe ishalla more Zot tash po m’shpëton Zoti.” Edhe tu i mendu ato edhe tu i ra shahadet edhe tu i lut Zotit nonstop… me mendime se jo kështu me folë. se kështu u paraqita flejtë, po me mendim drejtpërdrejt me lutje te Zoti.
Edhe ka hy polici, u nal autobusi, krejtve jau kanë marr letërnjoftimat edhe ka kqyr me emra kush janë. Mu nuk ma kërkoi letërnjoftimin, se une si flejtë. Veç që e ka zgatë kokën kështu, m’tha ajo gruaja… veç ajo gruaja çka m’ka tregu, se une s’kom mujtë me pa se jom paraqitë si flejtë me shall krejt gati kështu {tregon me dorë se si e ka mbuluar shalli fytyrën} e mlutë sytë, e pshtetun kështu… por isha edhe e lodhne, se m’ra tanë natën me nejtë pa gjum atje ku bujtëm n’atë familje atje dyzen t’u bisedu. Edhe, e kalum punktin aty.
Kur e kemi kalu punktin aty, kur kemi ardhë n’Llapushnik, kam zbrit n’Llapushnik. Se për Komoran e disha që ka punkt edhe këtu n’Llapushnik, tani jam hyp me nji makinë deri n’fshat temin edhe prej fshatit tem tani o ardhë vëllavi jem edhe jom shku n’shpi tem aty, i kom çu. E prej shpisë tem, tani i kom çu n’Llaushë, i kom dorëzu ushtrisë atje. Veç qeky ka qen… Zoti po m’ndihmojke gjithmonë kur po punoj për popull (qeshet), se rastet e ndryshme edhe rreziqet e ndryshme shumë (qeshet) kom kalu. Po m’ka shpëtu Zoti gjithëhere. Edhe … se njeri tash i ka harru edhe ngjarjet edhe ka shumë ngjarje që duhet me tregu se… (merr fryme thellë) njeri tash ka harru edhe ngjarjet që njeri duhet me tregu edhe sene. Por rreth kësajna këtu, këtij aktiviteti, këtij kontributi t’madh, por une po t’thomë që kontributi i femnës, n’bazë të asaj që unë kam përjetu, n’bazë të asaj rruge që unë kam ec, për mu nji femën që kontribuon, te populli shqiptarë duhet mu çmu dyfish ma shumë se te një mashkull. Se përveç kontributit edhe mundit edhe djersës që e derdh, ka edhe sfidën tjetër, sfidat t’ndryshme që përjeton karshi gjinisë tjetër.
Vlen t’ceket edhe rasti tjetër, për shembull që ka ndodh rasti i Likoshanit me 28 Shkurt, ‘98-tën, kur ndodhi ngjarja në Likoshan. Dhe në Likoshan, komplet me anëtarët e Këshillit për Mbrojtën e Drejtave edhe ekipin e mjekëve ku ka qenë, n’ekip t’mjekëve ka qenë Dr. Hafir Shala, që sot asht’ i zhdukun… Doktor Arsim Haxhiu, ka qenë një motër medicinale, nji Eldira Ahmeti edhe vllau im Arsim Podrimqaku. Kemi shku n’Likoshan me furgon të shtëpisë së shëndetit, shoferi me sa m’duket ka qenë Xhavit Musliu, që e ka vozitë furgonin. Kemi shku n’Likoshan edhe ju kemi ardh në ndihmë atyne familjeve edhe kur kemi shku aty, kishin qenë t’gjitha gratë e tubume me nji dhomë me nji shpi t’vjetër, muri dikund rreth 50 cm i asaj shtëpije, më kujtohet si sot, ka qenë i trashë. Edhe maspari kemi vizitu kufomat, ato t’gjitha kufomat, shënimet mjekët i kanë marrë, doktor Hafiri edhe Doktor Arsimi. Doktror Afiri zakonisht i ka marrë shënimet se ku i kanë plagat ata, ku i kanë plagosë e krejt edhe… Doktor Arsimi me vëllaun tem ia kanë hjekë rrobat t’gjitha kufomave që kanë qenë aty, me përjashtim kufomat e familjës të Likoshanit që i kish pasë marrë me veti policia. I kemi fotografu edhe i kemi marrë të dhanat, shënimet, t’gjithëve edhe aty mu ka drejtu Doktor Afiri edhe prindi i këtyne katër vëllezërve… i këtyre dy bineqëve që kanë qenë të Qerezit që i’u kanë vra djemtë edhe atina.
Se edhe familjet e Qerezit të Likoshanit kanë qenë bashkë, me nji vend [tjetër] kishin qenë gratë. M’u kanë lutë te tanë me shku te gratë, se lypin mu çmendë gratë. Edhe jam shku drejtpërdrejt te gratë aty. I kishin pasë, si sot mu kujtohet, dy sofra t’shtrune edhe kurrkush afër atyne sofrave jo. Krejt largaz, dy krelane me duqa qysh i kanë bo ktynehere me miell t’ngryt ishin kanë pjekne edhe speca me mazë t’qitne n’sofër edhe kurrkush pa u ulë me hangër prej vajit, prej piskamës. Aty i kom folë grave, i kom folë qesaj plakës që e kam marrë edhe n’intervistë që s’po mu kujtohet emri i sajna, se përveç 24 të vramë që kanë qenë aty, ka qenë edhe nji gru, nji Rukija, 24 vjeçare që shtatëzane, gati kohën për me lind. Domethanë, edhe nuk di me çka… kurrë s’un e di, por sipas asaj që thojshin ata, me pluma dum-dum ia kish pasë bo kokën krejt t’petaqtë. Krejt deformu kokën, komplet t’petaqt n’qit formë që e kish pasë t’deformume.
Edhe atë natë, përveç që ia kemi dhanë ndihmën e parë. Ia ka dhanë doktor Arsimi, doktor Afiri, injeksione edhe grave edhe vajzave, kush ka dashtë me marrë, kish që nuk dojshin me pranu me marrë. Iu kemi dhanë edhe barna. Kemi nejtë deri vonë në Likoshan, domethanë, aty ka qenë nji tmerr. Krejt djem t’ri, secilin t’e kqyrsh ma i bukur se shoqi. Familja Likoshani, t’gjithë, nji nga nji, që i kishin pasë masakru, mrapa shpisë anena. Edhe… qysh e tregojke nji dëshmitar, dy djem t’ri, afër, n’kulm të nji shpie aty, që kanë shpëtu, afër oxhakut, krejt i kishin pasë pa atë tmerr me sy. Që sot janë gjallë ata djem. Edhe emnat e tyne atëherë i pata marrë n’deklaratë, krejt që i kena percjell, kena kriju dosje me fotografi, me krejt, të gjithë ngjarjes.
Ma gjithë Kosova murrë jehonë prej atij rasti të Likoshanit edhe aty vetë varrimi, për shembull, me mijëra qytetarë që kanë qenë n’vorrim. Ka qenë rasti i randë, qysh thashë. Edhe aty veprimtarët kanë, secili, dikush me ekipë t’mjekëve, dikush forma tjera që kanë shku në Likoshan, edhe Shqipja me Ilfete Spahiun. Se në Këshill për Mbrojtjen e Drejtave ka pasë femra ma shumë, ka qenë Elmije Blakaj, domethanë, bashkëpunëtore për terren anej, Shqipja ka qenë për pjesën e Drenasit, për Këshill për Mbrojtjen e Drejtave edhe Ilfetja u kyç ma vonë, domethanë, n’vitin 1995, u kyç në Këshill për Mbrojtjen e Drejtave për herë t’parë, ka qenë studente, atëherë e Fakultetit Juridik. Edhe kjo ka qenë në Likoshan kur kemi shku, jemi taku, kish qenë bashkë me Shaban Shalën, kanë qenë në Likoshan, Ilfetja. A unë kom qenë me ekipin e mjekëve. Ma vonë tani edhe Shqipja ka qenë bashkë me Ilfeten, bile ju ka ra me bujtë n’familjen e Likoshanëve.
Veç ka qenë shumë rast i randë, ka qenë tmerr i randë. Kshtu që t’gjithë njerzit edhe aty, motra e ktyne, nja n’Zvicër që e kanë, për vllaznitë e vetë, se i shkunë dhjetë mashkuj, gjithë t’ri, secili ma i bukur se i shoqi. Ju ka thanë, ka thanë n’prezencë t’publikut aty, ditën kur u ardh prej Zvicrës dhe kur jonë varrosë ata, “Se me pasë qenë n’front, te të dhjetrit nuk kishin shku.” Domethanë, për vllazninë e vetë. Kshtu që ka qenë rast i randë, rasti i Likoshanit, po u ra rasti i Likoshanit edhe populli, të gjithë, krejt populli u ngrit në përkrahje të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Mirëpo, sa ka qenë dëshira e njerëzve për m’u veshë ushtarë, armatim s’ka pasë.
Para se me ndodhë rasti i Likoshanit, ushtria, m’kanë dërgu n’Prishtinë te Agron Ramadani, domethanë, kanë qenë dy javë ditë para s’e me ndodhë rasti i Likoshanit. Kam shku n’Prishtinë te Agron Ramadani, edhe m’kanë çu, “Shko se Agroni i ka disa armë edhe t’i jep.” Edhe unë e kom marrë taksistin, e kom pagu me pare edhe jom shku te Agroni edhe m’i ka dhanë armët. Tha, “A e din personi për çka je ardh?” I thashë, “Jo, taksisti s’din kurgjo çka ka ktu.” I kemi futë n’makinë ato, jom ardh për Drenas. Kah vij për Drenas, ktu ku nalen zakonisht prej autobusave, kur vijnë studentat për me hypë n’autobus lokal tani për m’e shku te Fakulteti, kjo pjesa ktu – qysh thirret nuk e di, para s’e me hy ndër urë t’Prishtinës, ktu n’hymje, ktu, te Shkolla Teknike edhe aty ka qenë nji trafikë, aty kishin qenë policia.
Edhe n’atë moment kanë qenë t’u i nalë makinat, rend t’u i nalë, domethanë, t’u i kontrollu. Kur n’atë moment para se m’u afru na me makinë tonë, makina që e kanë kontrollu para t’tonës… e kanë, e kontrollunë edhe jonë kthy mrapa me ble cigare prej trafikës, edhe na aty kemi kalu tani edhe jemi ardhë për Drenas edhe i kemi pru. Domethanë, armët që i ka pasë Agroni, për m’i dërgu n’Llaushë që u marrë vesh me ushtarët. Edhe… masanej, natën, n’familje tem, masi i kom dërgu n’familje. Natën kur kanë flejt t’gjithë, me vllaun tem, me qet Arsimin e kena pasë nji makinë t’madhe, e ka pasë marrë baba dikun 17.000 franga prej Zvicrës na patë pru, nji Rrahimi i Damanekut edhe ka qenë shumë makinë e mirë, po, perfuni ki mujtë m’e mshef çka t’dush, perfuni makinës. Edhe i ka marrë vllau jem, i ka lidhë aty. Edhe në nji ora t’natës masi kanë flejtë prindët, s’kanë ditë kurgjo, bashkë me vllaun jom çu e kena dhezë makinën edhe i kemi çu n’Llaushë.
Kah i kemi çu policia veç na kanë percjell, domethanë dhe kur jemi shku atje, jonë befasu ushtarët, qysh unë kom mrri për m’i çu deri aty. Se [në] njifarë forme, si femën, a ku m’e ditë qysh t’vlersojshin, s’e a munet m’e i kry puntë, a s’munet, a me kaq besnikëri qe i kap gjanat edhe kaq me pergjegjësi t’madhe. Kështu që, masi i kemi lanë armët, na kanë lutë, “A po vini me ardh, m’e hangër bukë, a me nejt?” Na i kemi thanë, “Jo, s’e dinë kërkush që jemi ardh, m’e ndodh najsen.” Edhe i kemi mbyll dyrtë krejt vetëm, tonë flejtun i kemi lonë, kerkush, s’e kemi njoftu kërkon. Kah jemi kthy, prej statcionit t’autobusve në Skenderaj, na e kanë gjujtë makinën drejt me armë edhe vllau osht’ shumë vozitës i mire, se osht’ edhe instruktor i autoshkollës, e… ai e dinë qysh ka arritë m’i shpëtu sulmit, kur na kanë sulmu me armë aty edhe kena shpëtu. Ma n’fund jemi kthy n’shpi, jemi hi me ra me flejtë, as s’ka ditë familja kurgjo as s’ka ni kurgjo (qeshë), se edhe makina nuk u dëgju dhezun shumë, po edhe dyrtë ngadalë i kemi hapë edhe ngadalë i kemi mbyllë.
Edhe…mas rastit të Likoshanit, ka ndodhë masakra e Poklekut të Ri me 31 Maj. Edhe masakra e Poklekut të Ri me 31 Maj, kur ka ndodhë, domethanë, prej nji polici me emrin, me pseudonimin Llutka u thirrke. E ka pasë pseudonimin Llutka, që n’shënime të Këshillit edhe emrin ia kom ditë n’deklaratat që i kemi percjell me emër me mbiemër, krejt i kemi përcjell. Janë edhe sot në Këshill ato t’dhana. Ai, ku me ditë qysh u rrotullu prej shpejtësisë t’madhe, ktu në Poklek edhe ka thanë, i ka thirrë forcat, “Se m’kanë gjujtë terroristat, m’kanë gjujtë shqiptarët edhe UÇK-ja.” Edhe kanë ardhë forcat të mdhaja, i kanë hy Poklekut rend, ketë pjesën, lagjen e Poklekut të Ri. Edhe prej 500 metrave i kom përcjellë, komplet ngjarjen edhe i kom informu Këshillin drejtpërdrejt meniherë për rastin që ka ndodh edhe e kom përcjell informatën edhe në Këshill edhe në Komison për Informim te Xhemail Mustafa. Të gjitha familjet njiherë i kanë qitë jashtë, krejt gra edhe fëmijë edhe burra.
Burrat i kanë nda për njerën anë, i kanë shti me nji dhomë, me nji shpi. Edhe gratë edhe fmitë i kanë renditë rrugës n’drejtim per Vasljevë, krejt. Të gjitha shpijave, iu kanë gju, u shihke prej vendit t’ngjarjes ku isha t’u e përcjell ngjarjen, u shihke që… po iu gjujnë me kanta, derivatet që djegen, naftë e benzin edhe ia shtijshin flakën. Para se m’i djeg, njiherë i kanë bastisë, a televizone, a kanë marrë orendi, a kanë mush kamionat, njiherë i kanë bastisë, çka kanë gjetë gjana me vlerë që atyne iu kanë hy n’punë edhe iu kanë pëlqy. Pastaj i kanë djeg të gjitha shpijat. Edhe masi e kanë kry…po, burrat çka i kanë nalë, gratë e fëmijtë për Vasiljevë, burrat çka i kanë nalë ktu, t’gjithë atë ditë i kanë ekzekutu. Masi jonë tërhjekë forcat, meniherë pas tërheqjës së forcave, une jom ardh n’Poklek. Edhe aty, kur kom tentu, kam qenë te zyrja e Këshillit, kanë qenë dikun 20 burra edhe iu kom thanë, ishin qytetarë tjerë po une isha veprimtare.
Xhemë Binaki, domethanë, i Gllobarit, që sot osht’ drejtor i administratës, ishte gazetar n’atë kohë. Edhe i kom thonë, “Xhemë, ti e ki detyrën si gazetar, për mos m’i marrë informatat prej meje t’gatshme, hajde n’vend t’ngjarjes, une du m’e shku atje.” Edhe e luta edhe s’erdh, “Jo,” tha,“nuk vij, pse jonë vra ata, unë nuk du m’e ardh m’u vra.” N’atë rast, Izet Binaki m’u ka flukë, tha, “Qe une vij edhe nuk t’la vet.” Thashë, “Jo ti s’po vjen, ti je qytetar i thjeshtë edhe m’u vra,” thashë, “kërkush kurgjo për ty nuk thotë, se nuk je i obligum me kurrfarë detyre.” Thashë, “Rri, i ki gjashtë fmijë, rri, nuk osht’ kjo punë e jotja për me ardh ti. Ata që e kanë detyrë me ardhë,” thashë, “nuk po vijnë. Une shkoj vetë.” N’ata, jom nisë vet unë m’e ardh në Poklek. Kur e kom kalu urën, t’rrugës për Krajkovë, aty m’u ka flukë Qerkin Berisha. Edhe Qerkin Berisha n’atë moment…masi m’u ka flugë, thashë, “Pse erdhe edhe ti?” Tha, “Jo valla, nuk t’la vetëm kurrë.” Kur e kena kalu rrethin, që osht’ sot ktu mes qytetit që i lidhë rrugët, kemi dalë n’trotuar.
Ktu rrugës sa mujshin pejzgaverat, makinat e policisë, krejt me autoblinda, me krejt, t’u ardhë rrugës kryesore për në stacion. Edhe na tu ec ashtu, edhe aty, m’u ka drejtu Qerkini, tha, “Mos u prek Zahri, du m’e t’thanë diçka. Motra jem, a bon me ta shti krahun kishe jemë,” a din, “bashkëshortë,” tha, “nashta mendojnë, se mos po na ndodh najsen.” Edhe aty une i kom thonë, “O, shlirë,” thashë,“shtine dorën e kape krahun tem Qerkin, se unë s’kam asi komplekse, nuk vuj prej atyne komplekseve.” Thashë, “Po valla kot, vëllau jem, se m’u prej aeroplanit m’njohin. M’njohin si parën e kuqe, se kta jonë msu me mu përditë qishtu t’u m’pa n’terren edhe n’aktivitet.” Tha, “Po, nashta janë jabanxhi, nuk janë t’Drenasit e bile nuk na njohin.” Thashë, “Hiç s’o problem”. Edhe aty bashkë kemi ardhë, rrugës drejt, se s’kishe kah i bjen tjetër rrugë, m’u mshef prej tyne.
Edhe kur kemi hy n’Poklek, ktu e kemi vrejtë, domethanë, qysh i kanë marrë njerztë, kah ni meter e gjysë, vena, vena që i kanë lonë larg njoni-tjetrit, n’qata vena ku i kanë ekzekutu. Aty ish derdhë gjaku, u shihshin gjurmët e gjakut, domethanë. Edhe kah ni metër njoni prej tjetrit larg, edhe u shihshin kur i kanë ngrehë edhe i kanë ngarku në rimorkio. Edhe sot ata njerëz që dhjetë janë, nja osht’ gjetë, nji Ardian Deliu, mrapa shpie osht’ gjetë kufoma e tina. Ai e kish pasë, nji plumb ktu {prekë qafën} dhe nja drejt n’ball {prekë mesin e ballit} ia kanë dhanë prej afërsisë me revole. Me siguri edhe kufomat tjera t’gjitha që i kanë ngarku. U shihke gjaku qysh osht’ derdhë, se ato u gjetën te zalli, tani te shpia e njonit të Plluzhinës ktu, ma lart. Aty u gjetën edhe pantollat, edhe rrypi, edhe dhamtë, edhe floktë edhe domethanë, ka rezistu njani prej tyne aty edhe e kanë masakru.
Veç ka qenë rast i randë, shpiat u digjshin. Gjaku asajde krejt i freskët, u shihke. Edhe n’aty, nji qen ish kanë, nji qen koxha i madh edhe nuk i lehke Qerkinit, drejt e n’mue edhe drejt veç n’sy m’kqyrke, m’e m’u vërsulë. Edhe aty mos me pasë konë Qerkini, mu qeni, m’kish, qaty m’kish mytë. Se ka qenë edhe i helmumë me siguri, se ai kish qenë i tmerrumë qeni, prej krismave, prej zjarrit, qe kërsitshin kulmet kah u digjshin sa mujshin, krismat e kulmeve, t’u kërsitë, domethanë, prej zjarrit, qaq shumë zjarrë qe dilke. Edhe e ka nxjerr nji hu Qerkini edhe iu ka matë qenit aty, atëherë ka ngajtë qeni edhe ka hi n’kolibë t’vet. I kemi kqyrë t’gjitha shpijat rend dhe i kemi marrë shënimet e njerëzve e krejt sa me çu informatën e freskët. Masanej t’nesërmit kemi ardh, i kemi fotografu. Bile, nuk kishim aparat në Këshill, e kom marrë aparatin, jom shku te nji Rasim Musliu, e kom pytë i thashë, “Hajde, a priton me ardhë me mu,” thashë, “osht’ aparati yt, e din qysh me përdorë,“ thashë, “edhe une marrë shënime edhe ti i fotografon.” Filmat i bleva vetë une, aparati ish i tijna. Une filmat i bleva vetë për me m’u gjind. Pesë filma t’aparatit që i kena bo, që e kena inçizu komplet ngjarjen. Edhe qata filma tani edhe deklaratat që i kena marrë prej qytetarëve, komplet e kena kriju dosjen.
[1] Serb: obrok, shujtë.
[2] Ang: Talky-Walky, mjet komunikimi ne te ‘90-tat.
[3] Turk: din e iman, fe dhe besim.
[4] Serb: trag, gjurmë.
[5] Gjerman: punkt, pikë. Pikë e kontrollit policorë.